Ouderenmisbruik te laat aangepakt

De lokale aanpak van financiële ouderenmishandeling stokt juridisch vaak bij vroege signalering. Tijdelijke bewindvoering wordt nog weinig ingezet. 

‘Bij financiële uitbuiting van ouderen lopen we meestal achter de feiten aan’, is de ervaring van de Dordtse wijkagent Jeroen Van Mierle, die al veel zaken van financieel ouderenmisbruik op zijn bureau kreeg. ‘Het idee is om, zo gauw er een gegrond vermoeden is, in te grijpen, door bijvoorbeeld tijdelijke bewindvoering in te laten stellen door de kantonrechter. Zulke pogingen stranden echter vaak bij gebrek aan bewijs.’

Wettelijke grondslag
Kantonrechters zijn niet ongenegen mee te werken, maar voor beschermingsbewind moet een beroep worden gedaan op de juiste wettelijke grondslag: problematische schulden, verkwisting en psychische of lichamelijke beperking. Het aantonen van de noodzaak van een maatregel kost volgens Dimitri Tsimarakis, jurist en zelfstandig bewindvoerder in Gorinchem, veel tijd en niet alle bewindvoerders zijn daar happig op. Een onder bewind gestelde kan niet meer over zijn/haar goederen en vermogen beschikken. Meestal bekijkt de rechter of een familielid de rol van bewindvoerder kan vervullen. Is dit niet mogelijk of onwenselijk (in het merendeel van de gevallen van ouderenmishandeling is de pleger partner of familie), dan kan een externe professionele bewindvoerder aangesteld worden. ‘De meeste slachtoffers zijn opgelucht als zo’n maatregel wordt ingesteld’, aldus Tsimarakis. Zijn schatting is dat in 80 tot 90 procent van de zaken met ouderen die op zijn bureau komen sprake is van een vorm van misbruik.

Tijdelijk huisverbod
Een andere mogelijke interventie is een tijdelijk huisverbod, de mogelijkheid om (vermeende) plegers van misbruik de toegang tot een woning te ontzeggen. Zo kan slachtoffers direct bescherming worden geboden. In de tussentijd kunnen maatregelen worden getroffen. Die bestuurlijke maatregel wordt nog weinig toegepast, volgens de VNG. Op lokaal niveau moeten gemeenten zorgen voor een ‘sluitende keten’ van bewustwording en preventie, evenals hulpverlening en nazorg. In veel regio’s zijn of worden lokale of regionale allianties tegen ouderenmishandeling gevormd, waarin zowel publiek als private partijen een rol kunnen hebben.

Financieel misbruik
Ouderen zijn een makkelijk doelwit voor mishandeling en misbruik, zeker nu zij langer thuis wonen. Door geestelijke of lichamelijke achteruitgang kunnen sommige ouderen hun eigen zaken niet meer zelf behartigen. Hun netwerk is, door het wegvallen van familie en vrienden, soms beperkt, en mantelzorgsituaties ontsporen. Volgens onderzoeksbureau Regioplan krijgt naar schatting een op de twintig thuiswonende ouderen van 65 jaar en ouder ooit te maken met mishandeling. De VNG neemt aan dat het feitelijk aantal gevallen hoger ligt. Financieel misbruik komt het meest voor, gevolgd door psychische en lichamelijke mishandeling.

Strafrechtelijke aanpak
Een strafrechtelijk traject wordt, tenzij klip en klaar sprake is van diefstal of verduistering, lang niet altijd ingezet. ‘Vervolging en bescherming zijn vervlochten, maar kennen hun eigen juridische weg’ zegt Tsimarakis. Het personen- en familierecht biedt volgens hem voldoende aanknopingspunten om dit te realiseren. Ook een officier van justitie kan beschermingsbewind aanvragen. En het ene hoeft het andere niet uit te sluiten. ‘Met andere woorden: als je niet kunt opsporen of vervolgen, wil dat niet zeggen dat je een bestaande situatie niet kunt stoppen.’

Expertise inhuren
Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is bezig een ‘expertpool’ op te zetten, waar gemeenten en regio’s expertise kunnen inhuren voor de aanpak van ouderenmishandeling. ‘Met een inhoudelijke focus die bij de lokale context past’, voegt een woordvoerster van VWS toe. Zo’n maatwerkaanpak is nodig, omdat elke gemeente het lokale veld anders organiseert. De beoogde expertpool kan volgens de woordvoerster, met enige vertraging, later dit jaar met zijn werk beginnen. Met de regio’s is volgens de woordvoerster het onderwerp ouderenmishandeling besproken. Het wachten is nu op een voortgangsrapportage, half december.

Lees het hele artikel in de Binnenlands Bestuur van deze week