‘Méér dan vet wegsnijden’

De rapportages aan de Tweede Kamer over de voortgang van de Vernieuwing van de Rijksdienst zijn optimistisch van toon. Het programma dat moet leiden tot een meer beweeglijke en kleinere rijksdienst, ligt op schema. Maatgevend daarbij is hoe het staat met de uitvoering van de bezuiniging van 12.800 fte. ‘We lopen iets voor’, zegt Roel Bekker, secretaris-generaal van het programma Vernieuwing Rijksdienst. Hij waarschuwt direct voor optimisme. ‘De twee gemakkelijkste jaren hebben we gehad. De twee moeilijke jaren komen eraan.’

In 2008 en 2009 moest telkens 1/8 deel van de totale inkrimping worden gerealiseerd, volgend jaar gaat het om een reductie van een kwart en in 2011 om de helft van de afgesproken inkrimping. De condities om de afslanking te halen, zijn volgens Bekker in orde. Er zijn wel twee bedreigingen. ‘Nieuwe omstandigheden waardoor we meer nieuwe ambtenaren moeten aantrekken.

Twee jaar geleden voorzag niemand de oplopende werkloosheid. Het UWV moet daardoor meer mensen aantrekken. De tweede bedreiging is dat mensen kort van memorie zijn als het gaat om vervelende dingen. De Tweede Kamer vraagt om streng te zijn op de afslanking maar aan de andere kant worden er ook Kamermoties ingediend waardoor er meer ambtenaren moeten worden aangenomen (zie ook kader links, red.).’

Beste overheid

Roel Bekker is net terug van een reis naar Australië. Down Under is veel belangstelling voor de modernisering van de Nederlandse overheid. Er is één opvallend verschil, zo merkte de topambtenaar. ‘De Australiërs willen de béste overheid van de wereld, bij ons lijkt het er vooral om te gaan dat we de kleínste overheid van de wereld willen worden.’

Stelt Bekker daarmee de doelstelling van minder ambtenaren ter discussie? ‘Nee. Als je niet doet wat je beloofd hebt, doe je het niet goed. De afslanking is ingeboekt als bezuiniging. Wij moeten die gewoon realiseren. De plekken die verdwijnen zijn bekend en gaan er dus ook echt allemaal aan. Dat weet elke rijksambtenaar.’

In de visie van Bekker gaat het niet om tijdelijk wat ambtenaren weg te snijden waarna de overheid vervolgens - zoals in het verleden - toch weer groeit. ‘Je moet het beschouwen als een fitnessprogramma. Wil je als trimmer fit blijven, dan moet je daar steeds mee bezig blijven. Het is geen liposuctie.’

Bekker ziet zich daarom ook liever gekenschetst als ‘de traiteur van Den Haag’ dan als ‘de slager van Den Haag’. ‘Ik geloof heilig in een slankere overheid. De overheid functioneert daardoor beter. We kunnen sneller anticiperen.’ En daarom moet wat Bekker betreft er naast de afslanking ook aandacht zijn voor de kwaliteit van de overheid.

‘Een sterke ambtelijke dienst is essentieel voor het goed functioneren van de democratie. Ik kan mij er wel aan ergeren als ambtenaren worden beschouwd als een soort infectieziekte. Als de politiek de indruk wekt dat hier alleen maar tweedehandsjes zitten en dat ambtenaren allemaal uit het raam zitten te kijken, ben je op het verkeerde pad.’ Maar er is volgens Bekker sprake van een kentering. ‘Ik ben behoorlijk tevreden met de wijze waarop ministers met veel waardering over de ambtelijke dienst spreken.’

Bovendien is alle kritiek op ambtenaren en de stroperige bureaucratie ook ergens goed voor geweest. ‘We hebben geleerd dat als we dingen beloven we dat ook moeten waarmaken. Je ziet het aan de manier waarop gemeenten, maar ook uitvoeringsorganisaties van het Rijk in hun directe contact met burgers bezig zijn. De Rijksdienst voor het Wegverkeer en Rijkswaterstaat zijn op een fantastische innovatieve manier bezig. We proberen de burgers beter te informeren.’

Krimp, groei, vervanging

Deze kabinetsperiode moet de rijksdienst 12.800 fte wegsnijden. 1 januari 2007 waren er 175 duizend rijksambtenaren, verdeeld over dertien ministeries (115 duizend) en zelfstandige bestuursorganen (60 duizend). Politie, Defensie en rechterlijke macht zijn buiten deze telling geplaatst. Totaal: 149 duizend ambtenaren. De centrale onderdelen van deze organisaties (bijvoorbeeld het ministerie van Defensie in Den Haag) doen wel mee in de afslankingsoperatie. Niet elke inspectie- of toezichtdient (zevenduizend fte) levert dezelfde afslankingsbijdrage. Grote inspectiediensten (Vrom-inspectie, Voedsel- en Warenautoriteit, Arbeidsinspectie en Inspectie Verkeer en Waterstaat), leveren 20 procent in. Bij kleinere, specifieke inspecties (bijvoorbeeld Jeugd- en Gezondheidszorg) is samenwerking lastiger. Een kleinere afslanking moet worden opgevangen binnen het ministerie van VWS.

De rijksoverheid groeit echter ook. Als gevolg van zogeheten intensiveringen komen er nieuwe fte’s bij: 5500 als gevolg van beslissingen van het vorige kabinet en 1400 door besluiten van het huidige kabinet, samen 6900 fte. Dit aantal kan door nieuwe overheidstaken verder groeien, maar met de Tweede Kamer is afgesproken dat er een expliciet besluit moet zijn van het kabinet en dat het besluit is afgedekt met een begrotingsbeslissing.

Tegelijkertijd heeft de rijksoverheid ook te maken met vervangingsvraag. In het afgelopen jaar zijn er negenduizend rijksambtenaren vertrokken. Die zitten niet altijd op plekken die verdwijnen. Om interne mobiliteit te stimuleren, is op een aantal ministeries het extern werven van nieuw personeel aan strenge regels gebonden. Algemene Zaken, Binnenlandse Zaken, VWS, OCW en Landbouw mogen pas na toestemming van de secretaris-generaal buitenshuis personeel werven. Alle sg’s commiteerden zich persoonlijk aan 12.800 fte’s minder.

Functiehuis

Hervorming van het functiehuis is onderdeel van het project Vernieuwing Rijksdienst. Op dit moment zijn er voor de 115 duizend departementsambtenaren 30 duizend verschillende functieomschrijvingen. ‘Dat is de rigiditeit ten top’, aldus Roel Bekker, secretaris-generaal Vernieuwing Rijksdienst. ‘We gaan die terugbrengen naar vijftig functiegroepen. Functieomschrijvingen worden globaler. Daardoor wordt het makkelijker om mensen aan het werk te zetten waar nodig. Uiterlijk 1 januari 2013 moet de omschakeling naar vijftig functiegroepen zijn gemaakt. Bekker: ‘Het is vooral in de beleidshoek (ruim elfduizend ambtenaren, red.) hard nodig. Je kunt met een paar omschrijvingen volstaan: specialist of generalist, senior of junior.’ De herziening van het functiehuis is een van de drie speerpunten om de flexibiliteit van rijksambtenaren te vergroten. De twee andere speerpunten: gezamenlijke huisvesting en een digitale werkplek voor alle rijksambtenaren. Op elk departement moeten ze kunnen inloggen.