Maatwerk bij Work First noodzakelijk

Het vonnis van de rechter vorige week over het onterecht verwijzen van een bijstandsgerechtigde naar een Arnhems Arbeidstrainingscentrum zal gemeenten ertoe dwingen om maatwerk te leveren bij Work First-achtige projecten en om doorverwijzingen voor tewerkstelling beter te motiveren. Dit zegt Els Sol, onderzoeker bij het Sinzheimer Instituut van de Universiteit van Amsterdam en auteur van het vorig jaar verschenen eerste benchmarkrapport Work First. ‘Gemeenten zullen beter moeten kijken naar de motivering en bij welke leer- en werkcombinatie bijstandsgerechtigden het beste gediend zijn’, aldus Sol.

Uit het door de gemeente Arnhem opgestelde klantprofiel van de bijstandsgerechtigde bleek volgens de rechter niet op welke gronden schoffelwerk noodzakelijk was om de man te laten reïntegreren op de arbeidsmarkt. Maar de gemeente had diens bijstandsuitkering gedurende een maand wel met veertig euro verlaagd toen deze de schoffel terzijde had gelegd. De Arnhemse wethouder Rita Weeda zegde in een reactie toe te zullen proberen trajecten nog meer af te stemmen op de mogelijkheden van de deelnemers, maar zei blij te zijn dat het principe van het opdoen van werkerving en werkritme recht overeind blijft. De rechter oordeelde tevens dat er geen sprake was van ‘dwangarbeid’.

Volgens universitair onderzoeker Els Sol keren steeds meer gemeenten zich bij de uitvoering van Work First af van de nadruk op de poortwachterfunctie en kiest men voor combinaties van leren en werken. Sol: ‘Bij de introductie van Work First in 2004 werden vooral botte instrumenten ingezet maar allengs zag je, vooral in het zuiden van Nederland, dat gemeenten combinaties zochten van leren en werken. Dat heeft alles te maken met de arbeidsmarkt. Door de vergrijzing zitten we met een grote vervangingsvraag. Het is dus niet alleen belangrijk om mensen uit een uitkering te houden maar ook om ervoor te zorgen dat er een goede aansluiting op de arbeidsmarkt is. Uit het benchmarkonderzoek blijkt dat een gemeente die vooral poortwachter wil zijn, zware sancties moet toepassen, maar dat een gemeente die wil dat bijstandsgerechtigden naar de arbeidsmarkt gaan, beter een milde sanctie kan toepassen.’

Activeringsstrategie

Work First is in de Nederlandse context volgens onderzoeker Sol ‘een op werk gebaseerde activeringsstrategie’ die gemeenten naar eigen believen kunnen invullen. Heet het in de ene gemeente Direct Werk, in de andere gemeente is het Work Step. Volgens Louis Litjens, directeur van de sociale dienst in Venlo (2.060 mensen onder de 65 in de bijstand), is Work First als tewerkstellingsprogramma op zijn retour.

Litjens: ‘In 2004, 2005 waren er vooral Work First-programma’s waarbij mensen die zich meldden bij de sociale dienst voor een bijstandsuitkering door een reïntegratiedienst tewerk werden gesteld. Ik zie nu bij veel gemeenten dat men uitgaat van de kwaliteiten van de individuele klant in plaats van dat men wil dat iemand komt opdagen om te schoffelen of om wasknijpers in te pakken. We beseffen beter dat de samenleving niet gediend is bij dergelijke verplichte tewerkstelling. Dat leidt niet tot een betere situatie voor die klant. Daarom heeft de uitspraak van de rechter in Arnhem geen enkel effect op het beleid in Venlo.

De competenties van de klant vormen de basis van de verdere integratie in Venlo. Begin vanuit de klant en beschouw zijn situatie als uniek. In Venlo begint het maatwerktraject met Education First, dus geen Work First maar onderwijs. Opleiden en de klant kracht geven. Je geeft mensen geen kracht door ze in een wasknijpertraject te stoppen. We proberen bijstandsgerechtigden zelfvertrouwen te geven door ze te laten werken én te laten leren. Opleiding en kwalificatie staan voorop. Soms zetten we mensen in bij een gemeentelijk werkbedrijf voor een drie maanden durende assessment. Wat ligt mij wel en wat ligt mij niet?’

Afschrikken

Voor wethouder Kees Luesink van Zutphen (930 mensen in de bijstand), vanaf december burgemeester in Doesburg, is Work First met zijn nadruk op tewerkstelling en volumedaling altijd een ‘afschrikinstrument’ geweest. Luesink: ‘Wij willen mensen niet afschrikken van de uitkering. De kennis over de mensen die bij ons voor een uitkering komen, behoeft nog teveel verbetering. Simpel toepassen van Work First is te hard.’ Zutphen heeft wel een Direct Werk-programma.

Luesink: ‘Via reïntegratiebedrijf Ribé bieden we geselecteerde klanten een vierweeks competentieonderzoek aan en zoeken we een passende plek op. Dat kan binnen de sociale werkvoorziening maar ook bij gewone werkgevers. Je moet op de maat van mensen werken. Iemand met een administratieve achtergrond gaat niet schoffelen, of hij moet verborgen competenties hebben. We hebben nu zeventig mensen in dit project gehad en zo’n dertig procent heeft regulier werk gevonden, de rest is in vervolgtrajecten terechtgekomen.’ Honderden klanten van de Zutphense afdeling sociale zaken zijn volgens wethouder Luesink niet gemakkelijk te helpen - met of zonder Work First of Direct Werk.

Wethouder Luesink: ‘We hebben hier met twee gevangenissen en een psychiatrisch ziekenhuis in de buurt, een grote groep van honderden mensen die uitzichtloos in de bijstand zit. Zij zijn feitelijk arbeidsongeschikt maar passen niet in een Wia-regeling omdat ze nooit gewerkt hebben. Zij zitten levenslang in de bijstand.’