Lokale afspraken verkleinen noodzaak voor gemeente-cao

Meerdere gemeenten sloten de afgelopen maanden zelf een akkoord. Met afspraken die in de marktsector ondenkbaar zijn in tijden van economische crisis: baangaranties en uitsluiten van gedwongen ontslagen. Bij de vakbond en in de politiek trekken ze daarover de wenkbrauwen op.

In Arnhem werd de deal tussen gemeente en vakbonden vorige maand gesloten. Tot 2016 zijn de 2200 gemeenteambtenaren verzekerd van werk. Wel moeten zij bereid zijn een andere werkplek te accepteren, ook als zij daarin een of maximaal twee salarisschalen achteruit gaan.

Arnhem verliest als gevolg van bezuinigingen driehonderd arbeidsplaatsen. De gemeente wil voorkomen dat jongere, talentvolle medewerkers met een kort dienstverband bij de reorganisatie als eersten moeten afvloeien. Want over drie tot vier jaar begint ‘de grote uittocht’ van circa vierhonderd oudere werknemers, verklaart de gemeente. In het sociaal plan is nu afgesproken dat medewerkers van wie de functie vervalt als gevolg van de bezuinigingen, worden herplaatst, binnen of buiten de organisatie. Voor iedere medewerker wordt beoordeeld wat passend werk in de nieuwe organisatie zou kunnen zijn, en wat er nodig is om die werkzaamheden te kunnen vervullen.

Uitloopschalen

Volgens regionaal Abvakabo FNV-bestuurder Frans Carbo zijn de bonden en de gemeente tot een unieke oplossing gekomen, waarover beide partijen tevreden zijn. Hij vindt deze aanpak ‘een discussie waard’ in andere gemeenten waar grote aantallen banen moeten worden geschrapt.

In Eindhoven werd december vorig jaar een convenant getekend over versobering van de arbeidsvoorwaarden. Op die manier kan jaarlijks een miljoen euro worden bespaard. Voor medewerkers die na 31 maart in dienst komen, worden de uitloopschalen afgeschaft. Zij kunnen niet meer gaan verdienen als ze aan het eind van hun functionele schaal zijn beland, licht gemeentewoordvoerster Elly Reijnen toe.

Ook de gratificaties bij jubilea en afscheid worden aangepakt. In Eindhoven krijgen ambtenaren een extraatje als ze 25 en 35 jaar in dienst zijn. Dat gebeurt straks waarschijnlijk alleen nog bij een veertigjarig dienstverband, zegt Reijnen over de versoberingsmaatregelen die nu worden uitgewerkt.

Buitendienst

Ook in Eindhoven geldt een baangarantie voor de 2100 ambtenaren, tot eind 2015. Er vallen geen gedwongen ontslagen, wel verdwijnen er via natuurlijk verloop 200 banen. Met een eenmalige investering van 3 miljoen euro in het stimuleren van mobiliteit hoopt Eindhoven de juiste mensen op de juiste plaats te krijgen en te houden.

Om dat te bereiken wil het college ook kijken hoe de arbeidsvoorwaarden voor frontliniemedewerkers kunnen worden verbeterd ten opzichte van kantoormedewerkers. Reijnen: ‘Wie aan de balie werkt, of in de buitendienst kan aan het eind van de functieschaal alleen maar meer verdienen door naar een kantoorfunctie over te stappen. Maar juist op deze functies, waar het contact met de burgers wordt gelegd, is het belangrijk om goede mensen te behouden.’

Arnhem en Eindhoven zijn niet de enige gemeenten waar werkgever, werknemers en vakbonden zelf akkoorden hebben gesloten. Volgens vakbond FNV zijn in de afgelopen maanden bij circa tien gemeenten lokale afspraken gemaakt over baangaranties en versobering van arbeidsvoorwaarden.

Landelijk Abvakabo FNV-bestuurder Bert de Haas vindt dat niet vreemd, maar is er ook niet onverdeeld gelukkig mee. ‘Ik kan me voorstellen dat er lokaal afspraken komen als we er landelijk niet uitkomen. Maar de noodzaak om landelijk collectieve afspraken over de gemeente-cao te maken wordt daardoor wel kleiner.’

Reiskosten

De FNV zal lokale afspraken niet tegenhouden, maar blijft wel inzetten op een collectieve overeenkomst voor gemeenteambtenaren, zegt De Haas. ‘Dat blijft belangrijk, omdat niet overal lokale afspraken worden gemaakt. En het is onwenselijk dat in de ene gemeente wel nieuwe afspraken over arbeidsvoorwaarden zijn gemaakt met de werkgever en in de andere gemeente niet.’

Bovendien blijken verschillen in arbeidsvoorwaarden tussen gemeenten slecht voor de mobiliteit van ambtenaren, zegt De Haas. ‘Als de ene gemeente een goede reiskostenvergoeding heeft en de andere schaft die af, wordt het lastiger om iemand van de ene naar de andere gemeente te krijgen.’ Een baangarantie heeft wat dat betreft nog een sterker effect op de mobiliteit dan een reiskostenvergoeding, beaamt De Haas.

Vanuit Den Haag klinkt kritiek op de baangaranties en andere lokale afspraken. Met baangaranties verlies je alle flexibiliteit op de gemeentelijke arbeidsmarkt, zegt VVD-Kamerlid Brigitte van der Burg. ‘Ambtenaren moeten flexibel door de overheid kunnen bewegen. Dan krijg je de juiste mensen op de juiste plekken en heb je ook minder externe inhuur nodig.’

Wat haar betreft, moet er zoveel mogelijk eenvormigheid zijn in arbeidsvoorwaarden, geen lokale afspraken dus. ‘We hebben al twee verschillende cao’s voor Rijks- en gemeenteambtenaren. Het helpt niet als er tussen gemeenten onderling ook nog veel verschillen zijn.’

Ook het CDA is tegen baangaranties en afspraken dat er geen ontslagen zullen vallen, zegt Kamerlid Ger Koopmans. Belangrijker volgens hem is dat werkgevers zorgen voor een goede begeleiding van werk naar werk. Met andere lokale afspraken heeft Koopmans geen moeite. ‘Gemeenten mogen hun eigen afweging maken. Zij betalen ten slotte zelf de rekening.’

Signaal

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) liet eerder al weten geen landelijke afspraken te willen maken over baangaranties. Dat geeft geen goed signaal naar de burgers in tijden van recessie, vindt de VNG. Bovendien stemt het niet overeen met haar ‘visie op employability en loopbaanbeleid’. De vereniging is ervan overtuigd dat een aanpak met heldere termijnen stimulerender werkt en effectiever is.