Landelijke Cliëntenraad: bijverdienregels bijstand achterhaald

Het huidige bijstandsregime is achterhaald en houdt te weinig rekening met de in toenemende mate geflexibiliseerde arbeidsmarkt. Dat signaleert de Landelijke Cliëntenraad (LCR). Hoewel het kabinet voornemens is het bijverdienen naast een uitkering enigszins te versoepelen is dat voor een groot gedeelte van het bijstandsbestand daardoor nog steeds een stap te ver.

Participatiewet in Balans

Het wetsvoorstel Participatiewet in Balans verruimt de regels voor bijverdienen naast een bijstandsuitkering. Maar volgens de LCR, die mensen met een uitkering vertegenwoordigt in overleg met de overheid, neemt dat niet alle obstakels weg. Voor de groep bijstandsgerechtigden die door omstandigheden tijdelijk in het Participatiewet belanden, maar geen afstand tot de arbeidsmarkt ervaren, sluit het systeem goed aan. Bijvoorbeeld mensen met onvoldoende WW, of schoolverlaters die opzoek zijn naar hun eerste baan.

Hybride inkomsten

‘Deze groepen hebben in de huidige arbeidsmarkt vooruitzichten en kunnen veelal zelfstandig de weg terug naar de arbeidsmarkt vinden’, aldus Peter van Leeuwen, ambtelijk secretaris bij de LCR. ‘Met de huidige arbeidsmarkt is die groep niet heel groot. Veel mensen binnen de Participatiewet kunnen niet zonder uitkering rondkomen.’ Van die groep, de mensen die afhankelijk zijn van een uitkering, kan een flink deel wel flexibel werken. Echter alleen in deeltijd, door de aard van de baan zelf, maar ook medische urenbeperking en vaak met wisselende beschikbaarheid. Mensen met hybride inkomsten van uitkering en werk samen, zijn blijvend afhankelijk van de bijstand. En daar loopt het in het huidige systeem vast.

Achterhaald

Volgens de LCR gaat het vaak al mis bij de verrekening van inkomsten. Als iemand de ene maand een bepaald bedrag verdient wordt de uitkering de maand daarop lager of hoger, terwijl voor mensen met wisselende arbeidsinzet het inkomen uit werk juist erg onzeker is. ‘Minister Schouten had hiervoor het bufferbudget bedacht, maar het huidige kabinet voelt daar weinig voor. Ze gaan eigenlijk deels weer terug naar de harde principes waar de wet op gestoeld is: “niet zeuren en gewoon je CV rondsturen”.’

Verrekenen

De LCR weet uit ervaring dat er veel bijstandsgerechtigden zijn die graag aan de slag willen, al is het maar een paar uur in de week. Het beeld dat een grote groep mensen simpelweg niet wil, of misbruik maakt van het systeem, is volgens de cliëntenraad niet waar. ‘Het gaat maar om een paar procent, maar het systeem is nu ingericht op die paar procent. Wat wij horen is dat de stress van het verrekenen van inkomsten met de uitkering mensen ervan weerhoudt om aan de slag te gaan.’

Utrecht

Recentelijk kwam de gemeente Utrecht met het bericht dat ze op eigen houtje kleinschalig gaan werken met een bufferbudget: een aantal bijstandsgerechtigden in de gemeente worden voor de eerste 1.000 euro die zij bijverdienen naast hun uitkering niet gekort op de bijstand. Om het te bekostigen wordt crowdfunding ingezet, omdat de gemeente zelf niet aan inkomenspolitiek mag doen. De LCR is niet alleen maar positief over dat initiatief.

Bufferbudget

‘Het is dubbel. Enerzijds denken wij dat het bufferbudget, wanneer goed ingezet, echt een verschil kan maken. Wij zeggen: laat mensen maar 2.100 euro bijverdienen zonder te korten op de bijstand. Ze bouwen dan een buffer op zodat ze de zekerheid krijgen dat ze langzamerhand hun inkomen uit werk kunnen gaan uitbreiden zonder dat ze in de problemen komen. Tegelijkertijd maken wij ons wel zorgen om de ontwikkeling dat de overheid steeds meer uit handen geeft aan het particulier initiatief. Dat werkt ook rechtsongelijkheid in de hand. De ene gemeente doet het wel, de andere niet.’

Breekijzer

‘Kijk bijvoorbeeld naar de voedselbanken. Heel veel mensen, ook ambtenaren, denken dat voedselbanken volledig door de overheid worden bekostigd. Terwijl het gewoon gaat om een particulier initiatief. Onze zorg is dat de overheid al snel achterover leunt en zegt: zie je wel het probleem lost zichzelf op. Om echt een oplossing te bieden is een toereikend sociaal minimum noodzakelijk en een wettelijk verankerd bufferbudget. Laat dit initiatief in Utrecht dan maar een breekijzer zijn.’