Ongemak rond label ‘licht verstandelijk beperkt’

Onder professionals en vrijwilligers bestaat ongemak rondom het label ‘licht verstandelijk beperkt’ (LVB) en dit belemmert de mogelijkheden van de gemeente om de juiste hulpverlening te bieden. Dat concluderen onderzoekers van de Hogeschool van Amsterdam (HvA) na een casestudy in de hoofdstad. Specialistische hulp is daarom belangrijk.

Gewoon meedoen

Het rapport genaamd 'Gewoon meedoen is niet zo gewoon’ werd eerder dit jaar gepubliceerd door het lectoraat Stedelijk Sociaal Werk. Dit na signalen vanuit de praktijk waaruit blijkt dat zelfstandig wonen in de wijk, met hulp van het formele en informele welzijnsaanbod in de sociale basis, voor de doelgroep niet altijd gemakkelijk gaat. In 2020 signaleerde het CBS soortgelijke knelpunten. Organisaties als de Vereniging Gehandicaptenzorg trokken tien jaar geleden al aan de bel.

Buurthuizen

Mensen met een LVB in Amsterdam krijgen ondersteuning via buurthuizen en de ‘Huizen van de wijk’, een ontmoetingsplek voor buurtbewoners die tevens dient als loket voor hulpvragen aan professionals van onder andere de gemeente en maatschappelijke organisaties. De onderzoekers van de HvA wilden onder andere weten hoe de participatie van mensen met een LVB verloopt en of welzijnswerkers voldoende toegerust zijn op het begeleiden van deze doelgroep.

Ongemak rond label

Na interviews met professionals, vrijwilligers en de doelgroep zelf wordt geconcludeerd dat ongemak rond het label LVB zorgt voor beperkingen binnen de hulpverlening. Het beleid van de gemeente Amsterdam is gericht op het vermijden van onderscheid, maar herkenning van een LVB is nodig om de juiste ondersteuning te kunnen bieden. De onderzoekers vonden dat zowel professionals als vrijwilligers kampen met principiële en soms ook ethische vragen over het helder afbakenen en benoemen van de doelgroep. Ook de doelgroep zelf gaf soms aan zich ongemakkelijk te voelen over het label.

Herkennen en benoemen

‘De meer specialistische professionals hadden weinig moeite om een LVB te herkennen en kenmerken te benoemen. Voor welzijnswerkers en vrijwilligers werkzaam in de sociale basis lag dat anders.’ Zo staat in het rapport. Meerdere respondenten met minder specialistische kennis gaven aan moeite te hebben de doelgroep te herkennen en of onbekend te zijn met het label LVB. ‘Een factor die herkenning bemoeilijkt is de grote diversiteit binnen de doelgroep LVB en het feit dat personen met een LVB hun beperking soms goed kunnen verhullen.’

Stigma vermijden

Hierdoor ontstaat volgens de onderzoekers een dilemma. ‘Hoe vermijd je een stigmatiserende werking van het label of een specifieke aanpak, zonder dat je daardoor een meer specifieke ondersteuningsbehoefte negeert?’ Die ondersteuningsbehoefte is er namelijk wel, want het is niet vanzelfsprekend dat deze doelgroep uit zichzelf betrokken raakt bij lokale activiteiten. Uit de interviews maken de onderzoekers op dat voor een succesvolle en duurzame participatie van bewoners met een LVB een juiste verhouding nodig is van generieke deskundigheid en specifieke deskundigheid.

Specialistische kennis

Specifieke deskundigheid bij hulpverleners maakt hen in staat om de doelgroep via ogenschijnlijk simpele alledaagse interventies betrokken te houden. Hierbij lukt het hen om zonder expliciet te labelen de ondersteuningsvraag te herkennen. Bij vrijwilligers, maar ook bij meer generieke hulpverleners, ontbreekt vaak de expertise om dit te doen. Het zelfredzaamheidsideaal waar de gemeente haar beleid op baseert is volgens alle betrokkenen niet realistisch.

Belang professioneel kapitaal

De onderzoekers adviseren gemeenten daarom het belang van de beschikbaarheid van professioneel kapitaal in de sociale basis te erkennen, en dan vooral specialistische deskundigheid als onderdeel daarvan. Het labelen van de doelgroep is op zichzelf niet nodig, maar zo’n aanpak kan alleen wanneer er voldoende professionele en vrijwillige inzet en deskundigheid aanwezig is om ervoor te zorgen dat specifieke behoeften niet worden verwaarloosd.

Samenspel

Voor een succesvolle ondersteuning van de doelgroep is daarnaast een goed samenspel tussen de meer generalistische professionals en vrijwilligers en specialistische professionals van belang. Respondenten geven aan daarin nog zoekend te zijn, onder andere doordat sinds de decentralisaties in het sociaal beleid in 2015 veel veranderd is in Amsterdam. Pas twee jaar geleden zijn er buurtteams ingesteld. Betrokkenen weten elkaar nog niet altijd even goed te vinden. Ook signaleren ze een gebrek aan tijd en ruimte om hun werk goed uit te voeren. Het verloop van personeel is daarnaast, en misschien wel daarom, groot.