Kunstzinnige gemeenten gezocht

De machtsrelatie tussen gemeenten en kunstenaars moet op de schop. Dat stellen de initiatiefnemers achter het project ‘Gezocht: Talentvolle Gemeenten’. Ze breken met de gebruikelijke subsidierelatie en doen drie gemeenten het concrete aanbod om op basis van cofinanciering aan maatschappelijke opgaven werken.  

Initiatief

Volgens organisaties achter het kunstproject is het tijd voor andere verhoudingen tussen gemeenten en kunstenaars, en daarbij passen nieuwe financiële instrumenten. De zogenaamde ‘open call’, waarbij gemeenten zichzelf moeten melden, is onderdeel van een groter onderzoek naar de relatie tussen kunstenaars en gemeenten. Kunstenaars Edwin Stolk, Cathalijne Smulders en kunstenaarscollectief SETUP zijn betrokken, en voeren het project uit samen met Stichting Lobby Lokaal, Stichting DOEN, de HKU en Platform31. Mara van Waveren van Lobby Lokaal is de projectleider.

De overheid schetst de kaders

‘Het besef dat kunstenaars een bijdrage kunnen leveren aan complexe maatschappelijke problemen groeit’, zegt Van Waveren. ‘Maar door de huidige verhoudingen lopen kunstenaars tegen verschillende dingen aan. Ze zijn constant op zoek naar projecten waar hun werk bij past, en de overheid schetst de kaders waarbinnen kunst gemaakt mag worden. Veel lokale projecten zijn heel oplossingsgericht, maar kunst is vaak geen pasklare oplossing. Kunstprojecten lenen zich beter voor een meer verkennende aanpak. En het leveren van een nieuwe kijk op maatschappelijke problemen.’

Gelijkwaardige samenwerking

Kunstenaars hebben daarom vrijheid nodig, en dat kan alleen in een gelijkwaardige samenwerking met gemeenten. ‘Kunst is geen manier om maatschappelijke problemen zomaar even op te lossen. Maar de visievorming die gepaard gaat met een kunstproject kan wel andere, nuttige inzichten bieden. Elke kunstenaar heeft ook een andere werkwijze, dus het werkt niet om ze vanuit een bestuurlijk perspectief binnen bepaalde kaders te manoeuvreren. Met dit project willen we onder andere kijken wat het nu is dat de overheid belemmert om op die manier samen te werken. Het lijkt voor gemeenten op dit moment namelijk lastig om iets in te kopen wanneer het niet duidelijk omkaderd is, maar kunst is dat meestal niet.’

Andere domeinen

Binnenlands Bestuur schreef medio 2023 over een onderzoek van Adviesbureau Berenschot, waarin onder andere werd geadviseerd de financiering van de culturele sector ook vanuit andere domeinen te laten plaatsvinden. Cultuurpotjes sneuvelen vaak het eerst als er bezuinigd moet worden, terwijl projecten die door bestuurders worden gezien als primair cultureel vaak hele brede maatschappelijke effecten met zich meedragen. Financiering vanuit die domeinen zou daarom niet meer dan terecht zijn, volgens de onderzoekers, en daarnaast bijdragen aan het legitimeren van die kunstprojecten en het inzetten daarvan voor maatschappelijke problematiek.

Subsidies niet afschaffen

‘Die conclusie past heel goed bij wat wij ook proberen te doen, namelijk het verkennen van nieuwe samenwerkingsvormen. Het feit dat kunst als een legitieme interventie wordt gezien, bijvoorbeeld in het sociaal domein, maakt het ook aannemelijker dat gemeenten gelden uit dat domein willen inzetten voor kunstprojecten. Tegelijkertijd zijn er ook kunstenaars die heel autonoom te werk gaan, dus we zijn zeker niet voor het afschaffen van kunstsubsidies. Maar er zijn dus heel veel projectvormen die gebaat zouden zijn bij andere verhoudingen.’

Drang bij gemeenten ontbreekt

De lancering van het project bracht volgens Van Waveren direct interessante inzichten. Ondanks dat gemeenten die zich succesvol aanbieden een cofinanciering van € 25.000,- wordt aangeboden waren het niet de lokale overheden, maar vooral kunstenaars die reageerden op de oproep. ‘Zij wijzen ons op gemeenten waar zij bijvoorbeeld al veel en prettig mee samenwerken. Zo zie je maar weer dat kunstenaars veel meer gericht zijn op het vinden van financieringsbronnen, en dat bij veel gemeenten die drang ontbreekt. Dat is wel logisch, maar ook veelzeggend. De vraag is nu of gemeenten het aandurven toch op deze nieuwe manier te werk te gaan.’ Overigens hoeven deelnemende gemeenten niet per definitie een financiële bijdrage te doen. Die bijdrage mag ook in natura zijn.

Beleidsvoorstellen

Gemeenten die geïnteresseerd zijn in het project kunnen zich melden. Dat er echt is gekozen voor een omgekeerde aanpak blijkt uit het feit dat niet de kunstenaars, maar de overheid dit keer moet bewijzen dat ze talentvol genoeg is om in aanmerking te komen. De financiering, van dus drie keer € 25.000,- , is afkomstig uit het project Innovatielabs van het ministerie van OCW. ‘Voor nu is het een eenmalig project. Maar we hopen dat we hieruit beleidsvoorstellen kunnen halen die gelijkwaardige samenwerking in de toekomst makkelijker maakt.’