Een kunstwerk is wat anders dan een stoeprand

Hoe zorg je ervoor dat de kunst in de openbare ruimte in goede staat blijft? Zo’n honderd gemeenten laten dit specialistische werk over aan Kunstwacht. ‘Het is fijn als iemand snapt dat je met een kunstwerk anders omgaat dan met een verkeersdrempel.'

Iets geknakt

‘Niet ter plekke te repareren? Stel het brons maar veilig, dan doen we het hier’, zegt Eduard Weijgers, één van de oprichters van Kunstwacht, in de telefoon tegen een van zijn medewerkers. Een paar uur later arriveert This ain’t Johnny Doe, een beeld van kunstenaar Marlène Sjerps, in de werkplaats van Kunstwacht in Delft. Dat kostte slechts één telefoontje, zegt Mer Acikgöz van de gemeente Zandvoort, waar het beeld stond. ‘Er kwam een melding van een omwonende dat er iets was geknakt aan het beeld. Dan informeren we Kunstwacht dat we schade hebben, en de rest gaat vanzelf.’ Weijgers: ‘We overleggen nu met de gemeente en de ­kunstenaar of we meer versteviging in de constructie zullen aanbrengen.’

Christusbeeld 

Kunstwacht bestaat sinds 2002 en beheert inmiddels de kunst in de openbare ruimte voor zo’n honderd van de in totaal 342 ­gemeentes in Nederland. De werkplaats geeft een snel doorkijkje in de collectie die de twintig medewerkers van Kunstwacht beheren. Zo staan daar de pvc-stoelen waarmee Wim T. Schippers in de jaren tachtig de trouwzaal in de Amsterdamse Stopera inrichtte, een bronzen buste en een zandstenen Christusbeeld klaar 
voor onderhoud. 

Kees Verkade

Amsterdam is de grootste klant, daar is ­elke dag een ploeg in de weer met calamiteiten en onderhoud. ‘Maar we werken ook voor Borne, met 23 kunstwerken in de openbare ruimte’, vertelt Weijgers. ­Acquisitie doet hij inmiddels niet meer, ­gemeenten melden zich vanzelf. Acikgöz snapt dat, gezien de snelle reactie van Kunstwacht. ‘Soms zelfs zó snel, dat ik het hier in de gemeente nog niet heb gecommuniceerd. Een beeldje van Kees Verkade aan de boulevard, echt een publiekslieveling, moest mee voor reparatie. Kunstwacht had er wel een bordje bij gezet, maar bewoners van een appartementencomplex aan de overkant zagen alleen dat het beeld weg was en schakelden onmiddellijk de politie in. Toen ben ik een dag druk geweest om dat allemaal even gelijk te schakelen.’

Echt te veel

Ook Nora Bosscher, beheerder van de kunstcollectie van de gemeente Hilversum, is dik tevreden met Kunstwacht, zegt ze. ‘Tot een jaar of vijftien geleden deed onze afdeling groenvoorziening en openbare ruimte het, maar dat was echt te veel. We hebben als kleine gemeente best een uitgebreide en erg diverse collectie: een monument ter nagedachtenis aan de slachtoffers van de MH-17, WOII-herdenkingsmonumenten, veel laagdrempelige traditionele figuratieve bronzen beelden, maar ook veel modern en kwetsbaar werk van bijzondere materialen.’

Specialistisch

Het onderhoud is specialistisch werk, vertelt ze. Zo zijn er bronzen beelden die elk jaar in de was moeten om oxideren tegen te gaan, een werk met ­foto-folies, beelden met computertechniek en lichtinstallaties. ‘Een afdeling groenvoorziening kan dat er écht niet bij doen. Ik heb er zelf maar één dagdeel de tijd voor in mijn portefeuille. Stel je voor dat ik ­iedereen intern achter de broek aan moet ­zitten? Dat lukt echt niet.’

Verkeersdrempel

Bosschers collega Blanka de Bruyne van de gemeente Delft toont zich ook tevreden met Kunstwacht. ‘Bij een ­gemeente staat kunst nu eenmaal niet op de eerste plaats als het gaat om onderhoud van de openbare ruimte. Bij Kunstwacht ligt de focus daar wél. Zij nemen altijd contact op met de kunstenaar, overleggen over de aanpak en of een kunstenaar het wellicht liever zelf wil doen. Ik hoor vanuit de kunstenaars dat zij de communicatie nu veel prettiger vinden. Een kunstwerk onderhouden, omgaan met auteursrecht … Het is fijn als iemand snapt dat je daar ­anders mee omgaat dan met een verkeersdrempel of een stoeprand,’ legt de senior beleidsadviseur cultuur uit.

Bronsdiefstal

Burgers zijn erg betrokken bij de kunst in hun omgeving, merkt De Bruyne steeds weer. ‘Elke week krijgen we meldingen dat er een beeld is aangereden, is vervuild, of bespoten met graffiti. Wandelaars zien ook veel. Bijvoorbeeld dat er gezaagd is aan een beeld.’ Bronsdiefstal valt tegenwoordig mee, zegt Weijgers. ‘De locatie is natuurlijk belangrijk. Als je een bronzen beeld hebt dat met twee mensen en een slijptol makkelijk te verplaatsen is, dan ­adviseren we een gemeente: zet het niet op een afgelegen plek in het park, maar juist goed in het zicht.’

Mooi samenspel

Natuurlijk betaal je voor het inschakelen van Kunstwacht, zegt wethouder cultuur Levin de Koster van de fusiegemeente Beekdaelen in Zuid-Limburg. 'Maar het levert zo veel op. Het begon bij ons met een schouw en een inventarisatie: wat staat er allemaal in onze drie voormalige gemeenten? Dat was een mooi samenspel tussen gemeente, burgers en Kunstwacht. Je denkt dat je als gemeente een compleet beeld hebt, maar dat was niet zo. Kunst was toch een ondergeschoven kindje, er was flink wat achterstallig onderhoud.’ 

Stralend

Nu alles is opgekalefaterd en schoongemaakt ziet De Koster dat de kunst ‘er weer echt uitspringt’. ‘Een beeld voor de kerk in Schimmert was door alle vuil en aanslag echt zielloos. Nu is het weer tot leven gebracht, de ogen van dat beeld stralen weer.’ Die expertise kun je als gemeente niet zelf in huis hebben, stelt hij. ‘Het valt burgers ook op. Ze vragen: “Dit en dat beeld moet ook nodig opgeknapt worden, wanneer ­komen ze hierlangs?” Ik denk dat dit ertoe leidt dat we allemaal meer betrokken zijn bij de openbare ruimte en ik merk nu al dat iedereen trots is op wat we voor moois hebben.’

Lees het hele verhaal over het onderhoud van kunstwerken deze week in BB21 (inlog).