Boven bijstand? Betalen maar!

Raadsvragen, een Kamerdebat, boze telefoontjes, tweets en mails. Zorgmijding door (te) hoge eigen bijdragen leidt tot commotie. Cliënten op bijstandsniveau krijgen hun gestegen zorgkosten doorgaans vergoed, maar mensen met een modaal inkomen zien de rekening soms vertienvoudigd.

‘Vandaag veel gesprekken met terecht boze mensen die nu de facturen CAK 2015 binnen krijgen. Bedragen van €700 tot €7.000 voor 12 maanden!’, twitterde Professionals in NAH op 19 februari. ‘Mijn eigen bijdrage was 0 euro in 2014, €3200,- naar verwachting in 2015 en in 2016 moeten we onze maximale eigen bijdrage van rond de €12.000,- gaan betalen!!’, meldt de 44-jarige Sandra op de site van Binnenlands Bestuur. ‘Gemeenten ontmoedigen op deze manier dat mensen aanspraak op een Wmo-voorziening gaan maken’, mailt een ander. Dit is slechts een greep uit de vele boze en verontwaardigde reacties op de onderzoeksresultaten van Binnenlands Bestuur en Ieder(in) naar de gevolgen van eigen bijdragen voor mensen met een Wmo-voorziening [zie BB nr 3]. Daaruit kwam naar voren dat een kwart van hen afziet van zorg door de hoge eigen bijdrage en dat inwoners vooraf nauwelijks worden geïnformeerd over het bedrag dat ze voor hulp moeten neertellen, ook niet als dit omhoog gaat.

De Kamer is geschrokken van het grote aantal zorgmijders en voelde afgelopen donderdag verantwoordelijk staatssecretaris Van Rijn (Wmo, PvdA) hierover aan de tand. In diverse gemeenten hebben raadsfracties hun zorgen uitgesproken en/of hun colleges om opheldering gevraagd, zoals in Apeldoorn, Nunspeet, Gouda, Olst-Wijhe en Westland.

Forse stijging
Niet alleen vorig jaar, maar ook dit jaar zijn in veel gemeenten de tarieven voor Wmo-voorzieningen zoals begeleiding en dagbesteding fors gestegen. Die tarieven zijn de basis waarop het CAK voor gemeenten de eigen bijdrage berekent aan ‘zorggebruikers’. Voor veel zorgbehoevenden is het nog niet duidelijk wat zij dit jaar per vier weken aan eigen bijdrage voor hun Wmo-voorziening moeten betalen. Vanaf deze week valt bij hen de CAK-factuur over de eerste maand van 2016 in de bus.

Voor anderen is die duidelijkheid er wel. Een deel van hen ziet daardoor helemaal af van begeleiding of neemt minder uren af, weet Jan Voortman, directeur van Professionals in NAH. Met ruim 180 gemeenten en zo’n 1.500 cliënten is zijn organisatie de grootste aanbieder van begeleiding aan mensen met een niet aangeboren hersenletsel. Voortman kent daarmee als geen ander de enorme diversiteit aan gemeentelijke tarieven en de gevolgen daarvan voor zijn cliënten. En heeft er geen goed woord voor over. ‘Gemeenten zeggen dat ze de hoge tarieven wel móeten doorberekenen aan hun inwoners omdat zij door het rijk met 25 procent zijn gekort op het budget. Onzin. Die korting is inmiddels teruggebracht tot 11 procent en bovendien hebben gemeenten die korting al lang doorberekend aan zorgaanbieders. Ook zeggen gemeenten dat ze zich aan de wettelijke regeling houden. Dat klopt: de prijs waarvoor ze de zorg inkopen, de kostprijs, berekenen ze door aan de cliënt. Er zijn echter zat mogelijkheden om dat niet te doen.’ Het gros van de gemeenten draait niet aan de ‘knop kostprijs’ en int wat ze innen kan, aldus een verontwaardigde Voortman. ‘Het is kwalijk dat mensen hierdoor afzien van zorg.’ Linksom of rechtsom hebben ze die zorg wel nodig en zullen óf meer uren goedkopere zorg nodig hebben of uiteindelijk een beroep moeten doen op duurdere zorg. Goedkoop is duurkoop, in de optiek van Voortman.

Grootste klap
Al voor de decentralisatie werden eigen bijdragen geïnd, maar toen gold voor begeleiding een landelijk vastgesteld uurtarief van 14,20 euro per uur (voor de berekening van eigen bijdrage) en een korting op de eigen bijdrage van 33 procent, dankzij de Wtcg (Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten). Nadat zowel begeleiding als dagbesteding vanuit de Algemene wet bijzondere ziektekosten (Awbz) naar de Wmo 2015 werden overgeheveld, stegen in het gros van de gemeenten niet alleen de tarieven voor deze Wmo-voorzieningen – en daarmee de eigen bijdragen − maar verviel ook de korting (rijksbeleid). Dus ook voor inwoners in een minderheid van de gemeenten die vasthield en houdt aan het uurtarief van 14,20 euro, steeg alleen al vanwege het wegvallen van die korting de eigen bijdrage met een derde.

Toch ook al een slok op een borrel. Reken uit je ‘winst’ als zorgbehoevende in gemeenten met hogere tarieven, die tot bijna 80 euro per uur kunnen oplopen, zo blijkt uit de tarievenlijst van gemeenten waarmee Voortman een contract heeft. Inwoners op of rond het ­bijstandsniveau zitten al snel aan hun persoonlijk plafond en worden door gemeenten op diverse manieren gecompenseerd. Inwoners die daar boven zitten, zijn het haasje. ‘Een groot deel van onze cliënten verdienen, of verdienden, meer dan het bijstandsniveau’, weet Voortman. Zij hadden een (goede) baan, voordat zij bijvoorbeeld een tumor, een ongeluk, een beroerte, herseninfarct of hersenbloeding kregen en daarna hulp nodig hadden, in de vorm van gespecialiseerde begeleiding. Met een inkomen (ver) boven bijstandsniveau en eigen vermogen in de vorm van bijvoorbeeld een huis, betalen ze de volle mep aan eigen bijdrage. ‘De grootste klap viel bij de meeste van onze cliënten vorig jaar, na beëindiging van het overgangsrecht.’

Dat recht hield in dat mensen, voor de duur van hun Awbz-indicatie en/of tot 1 januari 2016, dezelfde zorg kregen als onder de Awbz én een eigen bijdrage moesten betalen die werd berekend op basis van het Awbz-tarief van 14,20 euro per uur. Wel verviel per 2015 de al eerder genoemde Wtcg-korting. Na afloop van het overgangsrecht is de cliënt aangewezen op het gemeentelijke tarief en het gemeentelijk eigenbijdragenbeleid. Bij het gros van de cliënten van Voortman verliep het overgangsrecht ergens in de loop van vorig jaar, voor een deel van zijn cliënten komt de klap dit jaar.

Naast vele verontruste en boze telefoontjes heeft de hoge eigen bijdrage onder zijn cliënten geleid tot zowel zorgmijding als afname van het aantal uur begeleiding. Vorig jaar zijn om die reden 43 cliënten gestopt met begeleiding, in de eerste twee maanden van dit jaar 24 cliënten en overwegen er 8 dit te doen. Daarnaast hebben vorig jaar 32 potentieel nieuwe cliënten afgezien van begeleiding; in de eerste twee maanden deden 10 mensen dat (zie kader). De zorgen om de zorgmijders zijn bij de betreffende gemeente gemeld.

Of het zin heeft dat zijn medewerkers, of cliënten, bij gemeenten aan de bel trekken is echter nog maar de vraag. ‘Wij horen van verschillende cliënten dat gemeenten hun adviseren dan maar zelf zorg in te kopen.’ Buiten de Wmo om dus. ‘Take it or leave it’, is een ander antwoord dat cliënten van medewerkers van de gemeente te horen krijgen. Absurd, stelt Voortman. Gemeenten zijn verplicht via een keukentafelgesprek met de cliënt naar een passende oplossing te zoeken. Gelukkig zijn er ook gemeenten die wél naar hun inwoners luisteren, weet Voortman. En waarvan de wethouders hun beleid ten aanzien van eigen bijdragen hebben bijgesteld.

Ook andere zorgbehoevenden die begeleiding nodig hebben, zien af van zorg. Spierziekten Nederland heeft weliswaar geen harde cijfers over het aantal zorgmijders, ‘maar we zien regelmatig dat mensen echt klem komen te zitten’, stelt hoofd communicatie Erik van Uden. Mensen met spierziekten hebben verschillende soorten zorg en ondersteuning nodig. Door de hoge eigen bijdrage wordt de inkomensgroep tussen bijstandsniveau en anderhalf tot tweemaal modaal het hardst getroffen. ‘Mensen zien af van zorg en hulpmiddelen of schrappen bijvoorbeeld een paar uur begeleiding en komen daardoor de deur niet meer uit. Van participeren is dan al helemaal geen sprake.’

Krom, vindt Van Uden. ‘Het kabinet wil dat iedereen zo lang mogelijk thuis blijft wonen, maar bezuinigt op maatregelen die dat mogelijk maken.’ Omdat veel zorgbehoevenden pas laat de (nieuwe, vaak verhoogde) rekening van het CAK krijgen, worden ‘de gevolgen ervan nu pas echt goed duidelijk’, meent Van Uden. De eerste rekening van het CAK valt pas in de bus als de zorg al is opgestart. ‘Alsof je een menukaart zonder prijzen hebt en pas achteraf tot de ontdekking komt dat die pasta toch wel erg duur was.’

Voorzieningenrechter
Vaak nemen zorgbehoevenden de moeite niet, of hebben ze de puf niet om hun benarde situatie bij de gemeente aan te kaarten. ‘Ik vind het te moeilijk’, ‘Ik heb al vaker bezwaar ingediend maar dit is altijd afgewezen, waardoor ik nu beknibbel op boodschappen’, ‘Je hebt de zorg nodig en je verliest het toch van de gemeente’, lieten Wmo-gebruikers weten aan Ieder(in); de koepelorganisatie voor mensen met een beperking en chronisch zieken.

Voor een kwart van de zorgbehoevenden is de rekening te hoog. Ze zijn gedwongen met de zorg te stoppen. Dat heeft niet alleen vervelende gevolgen voor de zorgbehoevende zelf, maar ook voor de mantelzorgers die eerder overbelast raken, zo geven zorgmijders aan.  

Een enkeling, vooralsnog, laat het er niet bij zitten en roept de rechter om hulp, zoals een inwoner uit Boxmeer. Voor een wekelijks uurtje begeleiding betaalde deze inwoner onder de Awbz een eigen bijdrage van 37 euro per vier weken, sinds het vervallen van de Wtcg-korting 61 euro en na afloop van het overgangsrecht 505,85 euro per vier weken. Boosdoener is de trajectfinanciering die de gemeente, samen met tien andere gemeenten in de regio Oss, voor deze Wmo-voorziening heeft ingekocht. De cliënt moet een eigen bijdrage betalen over de prijs waarvoor dat traject bij een zorgaanbieder is ingekocht, en niet over het aantal uren zorg dat wordt afgenomen.

De voorzieningenrechter heeft er een streep doorgehaald en stelde de eigen bijdrage op 61 euro per vier weken. De gemeente erkent dat de gemaakte beleidskeuzes ongewenste effecten voor een kleine groep mensen en is bezig het beleid aan te passen.

Zorgmijding
Onder 200 medewerkers van Professionals in NAH die circa 1.500 cliënten met een niet aangeboren hersenletsel begeleiden, heeft directeur Jan Voortman recent een enquête gehouden. Hij wilde weten of en hoeveel cliënten door de hoge eigen bijdrage in 2015 en 2016 zijn gestopt met begeleiding en of dat al dan niet verantwoord is, in de optiek van de begeleider. Vorig jaar zijn 43 cliënten vanwege de (hoge) eigen bijdrage gestopt met begeleiding en de eerste twee maanden van dit jaar nog eens 24 cliënten. Acht cliënten overwegen verder af te zien van begeleiding. Daarnaast nemen 62 cliënten sinds vorig jaar vanwege de hoge eigen bijdrage minder uur begeleiding af. Dat is niet altijd een ramp, stellen de begeleiders. ‘Cliënten zijn in dat geval toe aan minder begeleiding’, verduidelijkt Voortman. Maar in veel gevallen maken de begeleiders zich wel zorgen. Die zorgen over de afhakers worden meestal bij de betreffende gemeente gemeld. De medewerkers die de intake bij (potentieel) nieuwe cliënten doen, melden dat vorig jaar 32 mensen hebben afgezien van begeleiding, toen duidelijk werd hoe hoog de eigen bijdrage zou zijn. In de eerste twee maanden van dit jaar hebben tien mensen, na een intake, om die reden afgezien van begeleiding. De intakers hebben dit bij de betreffende gemeente gemeld.

Eigen bijdrage
De hoogte van de eigen bijdrage is afhankelijk van leeftijd, inkomen en vermogen, huishoud­samenstelling, uurtarief van de voorziening en het aantal uren zorg dat de zorggebruiker ontvangt. Het CAK verzamelt al die gegevens en berekent de eigen bijdrage. Acht op de tien zorggebruikers betaalt het maximum aan eigen bijdrage en merkt niets van de tariefsverhogingen vanaf 2016. Twintig procent van de zorgbehoevenden kunnen dat dit jaar wel in hun portemonnee voelen.