Wajong: blinde vlek op blinde vlek

Dit jaar stromen er naar verwachting honderden extra mensen de Wajong in. Deze mensen kregen tien jaar geleden, in 2015, van het UWV te horen dat ze geen arbeidscapaciteit hadden maar dit in de toekomst wel nog zouden ontwikkelen. Daarom hadden ze toen geen recht op een Wajong-uitkering. De tijd heeft het UWV echter ingehaald, want tien jaar later staan deze mensen nog steeds aan de kant. Hoe het met de groep gaat, dat registreert het UWV niet, blijkt uit navraag door Binnenlands Bestuur. Na tien jaar zijn de gevolgen van het strenger maken van het Wajong-regime daarom geheel onduidelijk.

Duurzaam

De Wajong-uitkering is bedoeld voor mensen die vóór hun 18e levensjaar, of die tussen de 18 en de 30 jaar oud zijn en studeren, duurzaam ­arbeidsongeschikt raken. In de context van arbeidsongeschiktheid betekent ­duurzaam zoiets als: voor altijd, zonder kans op herstel. Het woordje ‘duurzaam’ werd pas op 1 januari 2015 toegevoegd aan de voorwaarden voor het verkrijgen van een Wajong-uitkering. Op die datum werd het Wajong-regime drastisch aangescherpt, tegelijkertijd werd de Participatiewet ingevoerd.

Ingrijpen nodig

Niet langer kregen jongeren die mogelijk nog zouden herstellen van hun ziekte of beperking een Wajong-uitkering. Ook jongeren die nog een klein beetje konden werken zagen hun recht op Wajong verdwijnen. Alleen die jongeren die volledig én duurzaam arbeidsongeschikt zijn, krijgen sindsdien nog een voorziening van het UWV. De rest moest via de gemeenten weer tot werk worden bewogen. Ingrijpen was nodig, oordeelde de landelijke politiek, anders zou het ­aantal Wajongers de komende 30 jaar ­verdubbelen.

Minder instroom

Dat de strengere regels hebben geleid tot een verminderd aantal Wajongers staat vast, al zal later blijken dat dit ook vrijwel het enige is dat met zekerheid over de Wajong-hervormingen kan worden geconcludeerd. Uit de meest recente cijfers blijkt dat er door de nieuwe regels de afgelopen tien jaar 100.000 minder mensen in de arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten zijn ingestroomd. Die groep is daardoor volgens het rijk vaak aangewezen op een bijstandsuitkering, de Participatiewet.

100.000 jongvolwassenen

Opmerkelijk genoeg bleek eind januari uit onderzoek van Pointer (KRO-NCRV) dat het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) op geen manier monitort wat er is gebeurd met de groep van 100.000 jongvolwassenen die sinds 2015 niet meer de Wajong zijn ingestroomd. Dat zij grotendeels afhankelijk zijn geworden van de Participatiewet, zoals het rijk aangeeft, berust dus ook deels op een aanname. Hoeveel van hen het wel gelukt is om werk te vinden, hoeveel daadwerkelijk in de bijstand zijn geraakt en hoeveel van hen later wel meer arbeidsvermogen hebben gekregen, is niet bijgehouden door het ­ministerie. Dat maakt het erg lastig om conclusies te trekken over het lot van de ­afgewezen Wajongers.

In de bijstand

Wat wel is bijgehouden is het totaal aantal mensen dat een bijstandsuitkering ontvangt. Na een flinke groei in de jaren 2013 tot medio 2017 heeft zich daarna een neerwaartse trend ingezet. Inmiddels is het aantal bijstandsgerechtigden, na een piek van 472.000 begin 2017, weer gedaald naar het niveau van begin 2013: ongeveer 400.000 mensen ontvangen een bijstandsuitkering. Uit die cijfers is dus niet direct een grote verschuiving vanuit de Wajong naar de bijstand waar te nemen, al groeit het aantal jongvolwassenen met een ­bijstandsuitkering wel.

Tienjaarregel

Een van de afspraken die het rijk maakte bij het strikter maken van de Wajong in 2015 was dat wanneer iemand tien jaar lang geen arbeidsvermogen heeft, hij of zij opnieuw een uitkering mag aanvragen. In principe zegt het UWV daarmee: ‘wij ­beoordeelden tien jaar geleden dat u zou ­herstellen, maar u bent nu zo lang arbeidsongeschikt dat wij dit waarschijnlijk fout hebben ingeschat’. Het ontbreken van arbeidsvermogen wordt door de lange periode zonder verandering als duurzaam aangenomen. Nu het 2025 is komen de eerste afgewezen Wajongers in aanmerking voor die tienjaarregeling. Het UWV raamt daarom al kostenstijgingen in. Gemeenten kunnen een afname van het bijstandsbestand tegemoetzien.

Terugstroom

De impact is niet enorm, cijfermatig gezien. Het UWV verwacht dat er in 2025 7.700 mensen de Wajong zullen instromen, zo schrijft het uitvoeringsorgaan in haar januarinota. Dat waren er in 2024 en 2023 respectievelijk 6.900 en 6.800. Navraag bij het UWV leert dat er tot nu toe in 2025 te weinig aanvragen zijn binnengekomen om al iets te zeggen over de verwachte instroom en of de raming van het uitvoeringsorgaan klopt. Opmerkelijker is dat het UWV aangeeft dat er ook helemaal niet wordt bijgehouden of het gaat om een reguliere aanvraag, of een aanvraag die te maken heeft met de tienjaarregeling.

Weer geen controles

Er is dus niet alleen een blinde vlek als het gaat om de monitoring van de gevolgen voor het afwijzen van een Wajong-uitkering (zoals aangetoond door Pointer). Ook wanneer vaststaat dat die ­afwijzing onterecht was, registreert het UWV dit niet. Zelf niet nu de nauwkeurigheid van de UWV-beoordelingen ­binnen de Wajong volop onder een ­vergrootglas liggen. Zo schreef Participatie-staatssecretaris Nobel in januari nog in een brief aan de Tweede Kamer dat Wajong-beoordelingen in de praktijk ­‘onvoldoende consistent’ zijn geweest. De uitkomsten zijn daardoor onbetrouwbaar. Sommige mensen kregen een afwijzing, toen ze eigenlijk wel recht hadden op Wajong, en mogelijk ook andersom.

Fouten bij vaststelling

De VVD-staatssecretaris benadrukte vooral dat veel ongewis blijft. Voor een groot deel van de dossiers weet het UWV simpelweg niet zeker of de beoordeling wel klopt, blijkt uit intern onderzoek. Dat er een flinke groep is die nu, na tien jaar geen UWV-uitkering te hebben ontvangen, alsnog aanspraak maakt op Wajong, is dan ook ergens geen verrassing. Immers, als de afgewezen Wajongers uiteindelijk alsnog aanspraak maken op een Wajong-uitkering, betekent dit dat de inschatting van de duurzaamheid van hun arbeidsvermogen destijds onjuist was. Hoewel het UWV volgens de staatssecretaris hard werkt aan verbetering, is dat dus kennelijk niet voldoende aanleiding om de dossiers van de tienjaarregeling nauwkeurig te analyseren.

Lees het hele artikel in BB03 van deze week.