P-wet: probleemanalyse met perspectief

Het kabinet neemt een aantal grondige stappen om de Participatiewet te verbeteren. Eind vorig jaar heeft het een probleemanalyse naar buiten gebracht. Dit sterke document moeten we als vertrekpunt gebruiken voor een fundamentele herziening van de sociale zekerheid, zodat de bestaanszekerheid wordt versterkt en mensen naar vermogen kunnen meedoen.

De Participatiewet werd tien jaar geleden van kracht, als vangnet voor mensen die het zelf niet redden en met het doel om zoveel mogelijk inwoners aan werk te helpen. Een paar cijfers: op dit moment werken meer dan 40.000 mensen met een loonkostensubsidie, van wie de helft ook een jobcoach heeft. En alleen in 2023 bijvoorbeeld gingen ruim 30.000 mensen van bijstand naar werk, veelal met ondersteuning van gemeenten. Dat zijn mooie resultaten.

Problemen zijn er ook. Als er niet zo fors was bezuinigd, hadden er meer mensen naar werk en maatschappelijke participatie kunnen worden begeleid. Nederland staat onderaan het lijstje van West-Europese landen als het gaat om investeringen in activerend arbeidsmarktbeleid. Terwijl uit de maatschappelijke kosten- en batenanalyse voor loonkostensubsidie blijkt dat investeren loont. Door daarin 250 miljoen extra te investeren, kunnen 40.000 mensen met een arbeidsbeperking extra aan de slag.

Een ander probleem is dat het sociaal minimum niet op peil is gebleven; alleen het eenoudergezin staat boven de streep. Dat levert behalve stress en ongemak ook belemmeringen op om werk te vinden. We zouden dus veel meer kunnen doen, maar daar is wel meer geld voor nodig. De probleemanalyse gaat ook uitgebreid in op de vooronderstellingen in de wet. Een daarvan is dat strenge regels en hoge boetes automatisch tot gewenst gedrag leiden. In werkelijkheid leidt dit tot een negatieve spiraal van toenemende spanningen en onzekerheden over het eigen inkomen.

De excessen die wij de afgelopen periode hebben gezien, spreken boekdelen. Het is zaak dat we onze werkwijze zo gaan inrichten dat deze bijdraagt aan een vermindering van stress bij mensen, in plaats van die te vergroten. Daarbij moeten we niet alleen rekening houden met hun denkvermogen, maar ook met hun doenvermogen. Weer een ander issue is de mismatch tussen de huidige bijstandspopulatie en de vraag op de arbeidsmarkt. Het idee klopt niet dat iedereen bemiddelbaar is en veel werkgevers vinden het ingewikkeld om iemand met een beperking in dienst te nemen en te houden.

Het kabinet verdient lof door dit rapport in alle openheid te delen. Laten we met dezelfde transparantie alles op alles te zetten om de Participatiewet fundamenteel op de schop te nemen. Laten we inzetten op eenvoud en elkaar plechtig beloven om de wet met praktijkervaringen in de jaren daarna nog eenvoudiger te maken. Dat scheelt weer tien jaar wachten op een volgend rapport dat ons dan pas de weg gaat wijzen. Divosa heeft voor de probleemanalyse belangrijke input geleverd. Nu is het aan de politiek om op basis van deze analyse de bestaanszekerheid écht te verbeteren.