Inkomenspositie mensen met een beperking onduidelijk

Het domeinoverstijgende programma Vereenvoudiging Inkomensondersteuning voor Mensen (VIM) constateert meerdere knelpunten waarover komende kabinetten zich moeten gaan buigen. Dat laat demissionair minister Schouten weten in een brief aan de Tweede Kamer. Zo vraagt VIM aandacht voor de drempel tot arbeidsparticipatie die bijstandsgerechtigden ervaren, en is er een zorgvuldigere vaststelling nodig van het besteedbaar inkomen van mensen met een beperking.

Te complex

Medio 2023 richtte het kabinet het programma VIM op, met als doel om het complexe stelsel van inkomensondersteuning te herzien. ‘Deze complexiteit kan onder andere leiden tot niet-gebruik van regelingen en terugvorderingen. Mensen durven door deze onzekerheid de stap naar (meer) werk ook niet altijd te zetten. Het eenvoudiger maken van het stelsel van inkomensondersteuning is daarom hard nodig om de bestaanszekerheid en de arbeidsparticipatie van mensen te verbeteren’, aldus de minister.

Meerdere domeinen

Volgens Schouten is het programma een aanvulling op lopende trajecten die op individuele regelingen zien. Het is domeinoverstijgend. Zo wordt er niet alleen gekeken naar de participatiewet, maar ook de domeinen van de Dienst Toeslagen en de Belastingdienst. Juist de stapeling van al die regelingen maakt het stelsel van inkomensvoorzieningen in Nederland zo complex, erkent het kabinet. In het rapport ‘Een zeker bestaan’ van de Commissie sociaal minimum wordt inkomensondersteuning beschreven als een ‘doolhof’ van landelijke en lokale regelingen en verschillende uitvoerders dat in de afgelopen decennia is ontstaan en waar veel mensen in verdwalen. Interdepartementale Beleidsonderzoeken ondersteunen die conclusie.

Knelpunten

Gezien de demissionaire status van het kabinet is het beoogde resultaat van het VIM programma bijgesteld naar het voorstellen van knelpunten die op korte- en middellange kunnen worden opgelost, alsmede het uitwerken van lange termijnopties. De knelpunten zijn inmiddels vastgesteld. Zo stelt het kabinet voor in te zetten op het wegnemen van de drempel tot arbeidsparticipatie die bijstandsgerechtigden ervaren. Dat heeft primair te maken met de terugvorderingen van inkomensondersteuning die om de hoek komen kijken wanneer iemand vanuit een bijstandsuitkering gaat werken. Onzekerheid daarover maakt dat mensen soms geen stappen zetten richting betaald werk.

Stapeling van regelingen

Verder is er nog de stapeling van regelingen, en het doorwerken van fouten, eenmalige uitkeringen of nabetalingen in andere regelingen die het systeem erg complex maken. Zo kent de Toeslagenwet een maximering tot het oude loon, maar dit kan lager zijn dan het sociaal minimum. In dergelijke situaties moeten mensen die een volledige uitkering via de Toeslagenwet ontvangen daarnaast een bijstandsaanvulling van de gemeente aanvragen om op het sociaal minimum te komen. Ook wil het kabinet kijken naar de doorwerking van uitkeringen die mensen krijgen wegens blijvende hulpbehoevendheid. Een verhoging van de WIA-uitkering telt nu mee voor het verzamelinkomen en vermindert daarmee het recht op toeslagen en lokale voorzieningen.

Mensen met een beperking

In het verlengde daarvan, en nog fundamenteler, constateert het programma VIM dat de overheid onvoldoende zicht heeft op het besteedbaar inkomen van mensen met een beperking of chronische ziekte. Volgens Schouten is het van belang dat er bij het vaststellen van de hoogte van de inkomensondersteuning rekening wordt gehouden met het feit dat deze mensen te maken hebben met hogere meerkosten dan gemiddeld, zoals bovengemiddelde kosten voor bijvoorbeeld zorg, wonen of vervoer. ‘In combinatie met een laag inkomen en diverse ingewikkelde regelingen voor inkomensondersteuning, komt het bestaansminimum dan soms in gevaar. Dit knelpunt is onder meer onder de aandacht gebracht door de commissie Sociaal minimum en Ieder(in).’

Pas eind volgend jaar zal het programma VIM een overzicht van scenario’s voor de lange termijn leveren. Er zullen naar verwachting meerdere kabinetsperiodes nodig zijn om de voorgestelde stelselherzieningen volledig te implementeren.