Kille Kafkasuïstiek

We leven gelukkig in een land waarin de overheid relatief goed functioneert. Daar staat tegenover dat, zodra een probleem meerdere dimensies krijgt, onze in het algemeen goed georganiseerde overheid al snel de trekken van een overgeorganiseerde overheid krijgt. Met Kafkaëske situaties tot gevolg die soms alleen op de lachspieren werken, maar vaak toch al kwetsbare burgers extra in de problemen brengen.

Dat kan en mag niet de bedoeling zijn. Vandaar dat ik de komende tijd in mijn columns regelmatig aandacht zal besteden aan wat ik aanduid als “Kafkasuïstiek”. Het is de hoogste tijd dat de overheid duurzame lessen gaat trekken uit de vele onacceptabele situaties waarin ze kwetsbare burgers een extra zet richting de afgrond geeft.

Zo kreeg ik vorige week de volgende kwestie op mijn tafel. Een vader uit een kwetsbaar gezin met veel schulden, die met de nodige ondersteuning vanuit jeugdzorg maar net het hoofd boven water houdt, wordt door het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) vanwege het niet betalen van 1200 euro aan Mulderboetes in bewaring gesteld. Vader heeft van datzelfde CJIB nog zo’n 1300 euro tegoed aan vergoedingen voor onterecht vastzitten (daar had het gezin al een behoorlijke extra tik van opgelopen). Geen probleem zou je zeggen. Het CJIB verrekent de schuld gewoon met het nog te vergoeden bedrag. Maar niets is minder waar. De schuld wordt met grote voortvarendheid ingevorderd, maar over het uitbetalen van de vergoeding mag het CJIB vele maanden doen. Ondanks verschillende pogingen daartoe lukt het niet om het CJIB er van te overtuigen om de invorderingsactie “on hold” te zetten.

Gelukkig is het zo geregeld dat een verzoek om een betalingsregeling voldoende is om te voorkomen dat vader wordt vastgezet. Probleem is alleen dat het CJIB blijkbaar ook een achterstand heeft met betrekking tot het in behandeling nemen van verzoeken om een betalingsregeling. Met als gevolg dat vader op last van het CJIB door de politie wordt meegenomen en in bewaring gesteld. Terwijl het nu net vader is die in het gezin de verzorgende taken naar de kinderen op zich neemt (kinderen naar school en voetbal brengen en dergelijke). Moeder zit tegen overspannenheid aan, maar met steun van vader redde ze zich net.

Het UWV zet binnen enkele dagen de uitkering van vader stop vanwege zijn inbewaringstelling. Die informatie-uitwisseling tussen verschillende overheden is blijkbaar perfect geregeld. Het vervelende is alleen dat die UWV-uitkering nu net de basis vormde voor het regelen van een vorm van inkomensbeheer en het opstarten van een schuldsaneringtraject. Dit dreigt nu weer te gaan mislukken, met de wegvallende uitkering. Als er verder niets gebeurt, komt het gezin in een neerwaartse spiraal terecht en is de kans groot dat het op straat komt te staan. De kans dat de kinderen dan uit huis moeten worden geplaatst is groot. En dat alleen omdat het CJIB sneller invordert dan uitbetaalt en het UVW zonder verdere navraag naar de achtergronden de uitkering stopzet.

Omdat de situatie acuut is en het radarwerk van CJIB en UWV traag draait, besluit Bureau Jeugdzorg in het belang van de kinderen, om richting CJIB garant te staan voor de betaling van de 1200 euro aan openstaande boetes. Uiteraard onder de voorwaarde dat vader dit terugbetaalt zodra hij de vergoeding van het CJIB ontvangt. Gelukkig is dit voldoende voor het CJIB om het Openbaar Ministerie te verzoeken vader weer vrij te laten.

Nu vader weer vrij is, doemt al weer de volgende uitdaging op. Het stopzetten van de UWV-uitkering is met een druk op de knop gerealiseerd. Maar gaat het lukken om het terugdraaien van die beslissing net zo snel te laten verlopen? Of moet de uitkering opnieuw worden aangevraagd? Dat kost zeker een tot twee maanden. Vader kan wel een voorschot aanvragen, maar ook dat kost op zijn minst enkele weken. Ondertussen heeft het gezin geen leefgeld en daardoor dreigt de zo noodzakelijke schuldsanering verder te vertragen. De kosten die de overheid heeft gemaakt en nog moet gaan maken om alles te herstellen overstijgen het oorspronkelijke bedrag van 1200 euro in hoge mate. Om nog maar te zwijgen van de dreigende kosten voor dure jeugdzorg die gaan ontstaan als de situatie verder uit de hand loopt.

Voor alle helderheid, ik verwijt de direct betrokken ambtenaren niet zo veel. Die zaten ook allemaal oprecht met de situatie in hun maag. Die deden ook maar wat de regels ze opdraagt, al keken sommigen niet verder dan hun neus lang is. Van alle kanten was er veel begrip, maar niemand was blijkbaar in staat om even aan de noodrem te trekken. Het CJIB ging ondanks interventies van de advocaat, de gezinsmanager van Bureau Jeugdzorg, de hulpverlener in het gezin en de schuldhulpverlener van de gemeente, door met invorderen, het OM gaf opdracht tot in bewaringstelling, de politie haalde vader op en het UWV zette de uitkering stop. Niemand van de betrokken goede professionals in een slecht systeem, was blijkbaar in staat om even boven de eigen deeltaak uit te stijgen en verantwoordelijkheid te nemen voor het organiseren van het maatwerk waarom de situatie vroeg. Invorderingsactie stoppen, boete intern verrekenen met de nog uit te keren vergoeding en klaar zou Kees zijn geweest.

Erik Gerritsen