Hulpverlening bij 'multiproblemen' klem door zelf opgelegde regels

De bedrijfsmatige en kwantitatieve behandeling van mensen met meerdere problemen is extreem schadelijk voor deze groep. Dit zeggen onderzoeker Albert Jan Kruiter en de Leeuwardense wethouder Roel Sluiter (PvdA, Zorg en Opvang, Wonen en Grote Stedenbeleid) naar aanleiding van het onderzoek De rotonde van Hamed; Maatwerk voor mensen met meerdere problemen. .

Efficiency-afspraken en doelstellingen die alles te maken hebben met het eigen aanbod en niets met de vraag, dwingen hulpverleners in een 'stompzinnig' keurslijf. Bestuurders en managers zouden professionals in staat moeten stellen om hun discretionaire ruimte te gebruiken om daarmee maatwerk te kunnen leveren. Op landelijk niveau kunnen de ministeries beter kwalitatieve in plaats van kwantitatieve verantwoording toestaan. Zo worden de gemeenten als uitvoeringsorganisaties pas serieus genomen, constateren de onderzoekers.

De door G27 (27 grote gemeenten die betrokken zijn bij grotestedenbeleid) in samenwerking met het Centre for Government Studies uitgevoerde en door het Nicis Institute uitgegeven studie, is een vervolg op de twee jaar geleden gestarte Aanval op de Uitval.

Wethouder Roel Sluiter: 'We constateerden toen binnen de G27 al, dat ondanks budget, capaciteit en maatregelen mensen met meerdere problemen uit de samenleving vielen zonder dat we daar een verklaring voor hadden of wisten wat we er aan moesten doen. We wisten wel dat we slecht in staat waren ze te helpen. We vermoedden dat regelgeving de professionals in de weg zat, maar uit de nieuwe studie blijkt dat dit niet zo is. Het zijn niet de wetten en de regels van bovenaf die de professionals voor dilemma's stellen en in de weg zitten, maar het zijn de organisatieregels die de managers en de professionals zélf stellen.'

'Gemeenten en hulpverleningsinstanties houden zich aan zelfverzonnen gedragsregels die ze aangrijpen om te zeggen wat allemaal niet kan of wat hun taak niet is. In de wet staan maar heel weinig regels die de managers en professionals hinderen. Zo heeft men het voortdurend over de privacywetgeving die de uitwisseling van informatie onmogelijk zou maken, maar als dat ten goede komt aan de cliënt móeten partijen zelfs informatie delen. Een maatschappelijk werker mag best aan Jeugdzorg melden dat een kind wordt mishandeld. Bestuurders moeten kijken naar deze interne belemmerende regels. Die regels mogen niet gebruikt worden als alibi om niets te doen.'

Papieren kennis

Onderzoeker Albert Jan Kruiter paste een nieuwe methode toe bij het onderzoek De rotonde van Hamed. Kruiter: 'We wilden in de steden geen papieren kennis weghalen om die vervolgens achter de verwarming te zien wegglijden, maar de steden echt verder helpen. Om een compleet beeld te krijgen van de problemen, kozen we ervoor om de drugsverslaafden, daklozen, probleemjongeren en probleemgezinnen centraal te stellen. Zij worden soms geconfronteerd met twintig instellingen op rijks-, provincie-, regionaal en gemeenteniveau die van elkaar niet weten wat ze doen. De versnippering is oneindig. Als je begint bij de mensen zelf, kom je vanzelf die hulp-, zorg-en dienstverleners tegen.'

'We hebben deze groepen bij elkaar gebracht rond een probleem en de vraag gesteld: welke kleinste stap kunnen we zetten met het grootste effect? Uitvoerders, beleidsmakers en bestuurders moeten zichzelf organiseren rond een probleem en niet andersom. Steden waar het heel goed gaat, zoals Enschede, laten dat zien. De vraag moet zijn: "wat is nodig" en niet "wat kunnen we bieden". Tijdens een snelkookpansessie komen alle hulpverleners die zich vanuit hun eigen gezichtshoek met dezelfde probleempersonen bezighouden bij elkaar. Zij verbinden zich aan een gezamenlijk plan van aanpak waarmee de volgende dag wordt begonnen.' Wat wethouder Roel Sluiter betreft zou de snelkookpanmethode landelijk bij alle multi-probleemgevallen moeten worden toegepast.

Bij de hulp aan mensen met meerdere problemen is het volgens onderzoeker Kruiter essentieel dat bestuurders op nationaal en lokaal niveau de moed hebben om heldere uitspraken te doen over de prioriteiten bij de hulpverlening. Kruiter: 'Zolang zij niet zeggen: wij vinden onderwijs belangrijker dan werk of stimuleren belangrijker dan straffen, ontstaan in de frontlijn dilemma's voor de professionals. Op zoek naar rugdekking construeren zij en hun managers regels. Eigen gedragsregels en organisatieregels als targets en SMART-afspraken (specifiek, meetbaar, acceptabel, realistisch en tijdgebonden) zitten succesvolle hulpverlening in de weg. Als jij een overvolle agenda hebt, dan zoek je daar de dingen uit die het beste bij jouw target passen. Het is namelijk te risicovol om van de standaard af te wijken. En dus ontwikkel je strategieën en verzin je regels om dat niet te hoeven doen. Dat is heel begrijpelijk, want de managers rekenen jou af op de targets, niet op de oplossingen.'

'Afrekenen en verantwoorden zijn belangrijker geworden dan het oplossen van problemen. Moeilijkheid is bovendien dat standaardbeleid werkt voor grote groepen, maar niet voor de uitzonderingen die met hun problemen in meer dan drie domeinen zitten (justitie, werk, inkomen, wonen, zorg en welzijn, red.). Waar je normaliter ziet dat uitzonderingen de regels bevestigen, zie je hier dat de verantwoordingsregels de uitzonderingen bestendigen in hun uitzichtloze situatie.'