'Je zou verwachten dat je geld overhoudt'

Gemeenten weten hun ambities in het sociaal domein niet altijd waar te maken. Zo komen in Son en Breugel zorg op maat en effectieve ondersteuning mondjesmaat van de grond. Wie hulp nodig heeft, moet vanwege de lange wachtlijsten vooral geduld hebben.

Vooral laagdrempelig moet het Dommelhuis van Son en Breugel zijn. Inwoners kunnen in de vorig jaar zomer geopende accommodatie koffie drinken en bijpraten, boeken lenen, een concert van de harmonie bezoeken of film kijken. Daarnaast is de stevig verbouwde kerk de locatie waar burgers terecht kunnen voor gemeentelijke en maatschappelijke dienstverlening en welzijn.

In het Dommelhuis is het Centrum voor Maatschappelijke Deelname (CMD) gevestigd, een ‘netwerkorganisatie’ van zeven verschillende organisaties. Het centrum is de toegangspoort voor vragen over onder andere werk en inkomen, dagbesteding, zorg, het aanvragen van energietoeslag, schuldhulp en armoedebestrijding, maatschappelijke ondersteuning.

‘Naar de exacte vorm is men nog zoekende en het beleidskader sociaal domein is een actueel onderwerp en in ontwikkeling’, schrijft de rekenkamercommissie, die op verzoek van de gemeenteraad de gang van zaken in het CMD doorlichtte. In het sociaal domein van Son en Breugel gaat maar liefst ruim 12 miljoen euro per jaar om. Voor zoveel geld mag het geen black box zijn, vond de raad.

Het onderzoek van de rekenkamercommissie is een vervolg op bevindingen van een extern bureau, uit 2020. ‘De rode draad die de rekenkamercommissie ziet, is dat het CMD al vanaf de start in 2014 niet in control is’, staat in het recente rapport. Het onderzoek was nog een hele klus, schrijft de rekenkamercommissie, die gesprekken voerde met medewerkers, inwoners en stapels documenten doorakkerde. Sommige medewerkers durfden niet het achterste van hun tong te laten zien, was de indruk van de onderzoekers.

‘De rekenkamercommissie heeft de indruk dat sommige respondenten niet direct de openheid hebben gegeven die wenselijk was voor de ontrafeling van het CMD. Dit is op zich al een bevinding.’ Een andere constatering: het ontbreekt leidinggevenden en ambtenaren in het gemeentehuis niet aan betrokkenheid, maar ze hebben te weinig voeling met de dagelijkse praktijk en de werkdruk.

Hoog ziekteverzuim

Dat het stroef loopt in het CMD ligt niet aan gebrek aan inzet van medewerkers, benadrukt Sandra van Breugel, voorzitter van de rekenkamercommissie. ‘De medewerkers met de voeten in de klei zijn gemotiveerd, betrokken en kundig, zowel die van gemeente als van de ketenpartners. Ze willen inwoners zo goed mogelijk van dienst zijn.’ Maar het CMD blijkt een kluwen van taken en verantwoordelijkheden, waarbij lang niet altijd zichtbaar is wie wat doet of moet doen. In personele zin blijkt het een doorgangshuis: hoog verloop, ziekteverzuim, steeds vaker een beroep op externe inhuur. Dat leidt niet tot betere dienstverlening.

Wat er vooral uitspringt: de wachtlijsten in het sociaal domein en dan met name die voor Wmo-voorzieningen en Jeugd zijn ‘fors’. De toegang is binnen een week geregeld. Ddaarna wordt het geduld van hulpvragers op de proef gesteld. De wachttijden voor een intakegesprek variëren van twee maanden (jeugd) tot vier tot zes maanden (Wmo). Veel te lang, aldus de rekenkamercommissie. ‘Met uitzondering van zware en ingewikkelde gevallen en zeer kwetsbare mensen. Die worden snel geholpen.’

Tegelijk groeit het beroep op de gemeentelijke organisatie. Vooral voor huishoudelijke hulp wordt vaker aangeklopt, nu daarvoor een inkomensonafhankelijke eigen bijdrage wordt gerekend. Soms komen er tientallen aanvragen bij in enkele weken, hetgeen fors is voor een gemeente van net onder de 18.000 inwoners. ‘Zeker gezien de beschikbare capaciteit aan menskracht’, aldus Van Breugel. Op een paar centen keek Son en Breugel intussen niet. Er werd dik geld bij het CMD gedaan: 900.000 euro extra budget in twee jaar om de formatie op peil te brengen, en een jaar later nog eens een ton om wachtlijsten weg te werken. ‘De gemeente legt in het sociaal domein elk jaar ongeveer een ton extra bij op de uitvoering in het sociaal domein. Daar maakt de raad zich terecht zorgen om’, aldus de rekenkamercommissie- voorzitter.

Oplopende kosten

Maar ook met extra middelen blijkt het moeilijk vacatures te vervullen, is het ziekteverzuim hoog en vallen gaten in de bezetting. ‘Sommige goede medewerkers gaan door naar grotere gemeenten, zoals Helmond of Eindhoven. Als kleinere gemeente ben je dan vaak aangewezen op mensen die net van school komen, of herintreders. Die zijn van goede wil, maar feit is dat ze nog ingewerkt moeten worden. Verder zien we op beleidsniveau dat er zoveel wisselingen en veranderingen tegelijk zijn, dat de kosten oplopen. Eén van de uitgangspunten in het sociaal beleid is om in te zetten op preventie. Hoe sneller we bij de inwoner met problemen zijn, des te goedkoper en effectiever is de dienstverlening. Het beleid is erop gericht mensen eerst problemen zelf op laten te lossen. Pas als dat niet lukt, springt de gemeente bij. Wachtlijsten helpen dan niet. De problematiek verergert zodanig, dat zwaardere zorg moet worden ingezet, die de gemeente dan weer meer kost.’

Waar in enkele gemeenten sprake is van onderbesteding door het niet kunnen leveren van geïndiceerde hulp, kan Son en Breugel door de onderbezetting geen cent extra naar de algemene reserves laten vloeien. ‘Je zou verwachten dat je geld overhoudt’, aldus Van Breugel. ‘Maar de budgetten worden maximaal uitgeput. We hebben dat niet onderzocht, maar mijn indruk is dat door lange wachtlijsten de zorg complexer wordt en je meer geld kwijt bent dan als je meteen zorg of ondersteuning kunt bieden. De personele lasten zijn dan even wat minder, maar door de oogharen gezien, zijn het communicerende vaten.’