Alles draait om een goede relatie

‘Wat is dit nou voor beroep?’, dacht onderzoeker Jolanda Sonneveld van de Hogeschool van Amsterdam als beginnend student. ‘Een beetje hangen met jongeren, wie wordt dáár nou beter van?’ Inmiddels weet ze dat jongerenwerk heel zinvol is en gemeenten bovendien geld kan besparen.

Als onderzoeker Jolanda Sonneveld jongerenwerkers vraagt wat ze nou precies doen, krijgt ze vaak vage antwoorden zoals ‘Ik doe gewoon mijn ding’ of ‘Ik werk vanuit mijn gevoel’. En dat verbaast haar niet. ‘Hoewel het vak al 150 jaar bestaat, kende het tot voor kort geen stevige wetenschappelijke kennisbasis’, zegt ze. ‘En dan ís het ook heel moeilijk om uit te leggen wat je doet.’ Het gebrek aan die kennisbasis werd een steeds groter probleem, bijvoorbeeld voor de opleidingen sociaal werk. ‘En zeker ook voor gemeenten, die sinds 2015 verantwoordelijk zijn voor de jeugdzorg. Die willen steeds vaker weten wat het ze oplevert als ze investeren in jongerenwerk.’

Sinds kort is het jongerenwerk ontrafeld, dankzij Sonneveld en andere onderzoekers van het lectoraat Youth Spot van de Hogeschool van Amsterdam. ‘Wij zijn bijna etnografisch te werk gegaan’, zegt Sonneveld die onlangs promoveerde op jongerenwerk aan Tilburg University. ‘We bestudeerden nauwkeurig wat jongerenwerkers in de praktijk doen en gaven daar voor het eerst taal aan.’

Aan het onderzoek namen 150 jongerenwerkers uit heel Nederland deel, afkomstig van elf verschillende aanbieders.

Resultaten

Ondanks het gebrek aan een taal voor wat zij doen, weten jongerenwerkers heel goed waar ze mee bezig zijn en behalen ze met hun werk goede resultaten, zo luidt kort samengevat de conclusie van Sonnevelds promotieonderzoek. ‘Zo versterken ze bijvoorbeeld het sociale netwerk en de sociale vaardigheden van jongeren. Ook stimuleren ze hen om meer voor hun eigen omgeving te doen, bijvoorbeeld door middel van vrijwilligerswerk.’

Een belangrijke voorwaarde is wel dat jongeren langere tijd gebruik van kunnen maken van het jongerenwerk – minimaal zeven maanden. Jongerenwerkers maken gebruiken van verschillende methodieken. Die zetten ze afzonderlijk in of gecombineerd, al naar gelang de behoeften van de jongeren die ze tijdens hun werk tegenkomen. Zo geven ze informatie en advies, organiseren ze groepsactiviteiten in buurthuizen en begeleiden ze jongeren individueel.

De doelgroep van jongerenwerkers zijn jeugdigen van 10 tot 24 jaar die opgroeien in kwetsbare situaties. ‘Omdat er niet veel jongerenwerkers zijn, kijken ze goed wie de meeste baat heeft bij hun ondersteuning’, zegt Sonneveld. ‘En dat zijn toch de jongeren die van huis uit niet veel kansen krijgen en weinig steun en aanmoediging ontvangen. Vaak komen zij jarenlang naar een jongerencentrum waar ze een hele ontwikkeling doormaken. Na verloop van tijd gaan zij daar zelf vaak ook activiteiten voor jongeren organiseren.’

Rolmodellen

In het jongerenwerk draait alles om een goede relatie, daar wordt ook nadrukkelijk in geïnvesteerd. De vaak gedeelde achtergrond en ervaringen helpen daar volgens Sonneveld bij. ‘Jongerenwerkers hebben zelf veelal ook ervaring met opgroeien in armoede of ze hebben een bi-culturele achtergrond. Voor jongeren vormen zij belangrijke rolmodellen en er ontstaat makkelijk een klik. Dat is heel anders dan in de jeugdzorg, waar toch vaak een kloof bestaat tussen de jongere en de hulpverlener.’

Anders dan de jeugdzorg is jongerenwerk geen hulpverlening – dat is volgens Sonneveld een cruciaal verschil. Het contact is altijd vrijwillig en vindt plaats in de vrije tijd. ‘Jongeren zijn in die situatie toch meer op hun gemak en opener’, zegt Sonneveld. ‘Eventuele problemen, bijvoorbeeld thuis of op school, worden makkelijker gedeeld. Vaak zeggen ze over de jongerenwerker uit hun buurt ook dingen als: “Hij is als een broer of vriend voor mij”.’

Jongerenwerkers komen in hun werk ook regelmatig problemen tegen die ze niet zelf kunnen oplossen. Ruim 30 procent van de jongeren verwijzen ze door, bijvoorbeeld naar de jeugdzorg, het wijkteam, de huisarts, het jongerenloket of de schuldhulpverlening. ‘Daarmee hebben jongerenwerkers dus ook een belangrijke preventieve functie’, zegt Sonneveld.

Waardevol

Doen jongerenwerkers – in grote lijnen – niet hetzelfde als wijkteams? ‘Ja, dat klopt’, zegt Sonneveld. ‘Soms zijn ze ook onderdeel van zo’n wijkteam. Daar vormen ze dan een waardevolle aanvulling, vooral omdat zij jongeren weten te bereiken die vaak nog nergens in beeld zijn. Ook niet bij de wijkteams.’ Dat zij deze jongeren wel bereiken, komt volgens haar vooral doordat jongerenwerkers actief zijn in hun leefwereld, ook de digitale. ‘Ze spelen bijvoorbeeld regelmatig samen online games, zitten in dezelfde app-groepen en volgen elkaar op sociale media zoals Instagram.’

Ook op middelbare scholen zie je volgens Sonneveld steeds vaker een jongerenwerker, bijvoorbeeld in Nijmegen en Utrecht. ‘En in Amsterdam hebben inmiddels alle scholen voor voortgezet onderwijs een jongerenwerker in huis. Tijdens de pauze lopen ze daar rond en voeren ze gesprekjes met leerlingen. En als er conflicten zijn tussen leerlingen onderling, of tussen een leerling en een leraar, treden zij op als bemiddelaar.’

Jongerenwerk past volgens Sonneveld goed in het huidige streven van gemeenten naar meer preventie. ‘De afgelopen jaren is er vooral hulp ingezet als er al problemen zijn. Nu willen gemeenten meer gaan investeren in stevige, beschermende netwerken om jongeren heen, om te voorkomen dat er problemen ontstaan.’ Hierbij wordt volgens haar nog veel te weinig gebruikgemaakt van jongerenwerkers. ‘Terwijl uit mijn onderzoek blijkt dat zij aantoonbaar een positieve invloed hebben op het versterken van die beschermde factoren waarvan vaststaat dat ze persoonlijke en sociale problemen kunnen voorkomen.

Zoals een sterk sociaal netwerk, de ontwikkeling van sociale vaardigheden en zinvolle vrijetijdsbesteding.’ De inzet van meer jongerenwerkers kan dan ook leiden tot een minder groot beroep op de jeugdzorg, denkt Sonneveld. ‘En dat bespaart gemeenten geld, jongerenwerk is namelijk relatief goedkoper dan jeugdzorg.’

Herkenning

Ook voor jongeren die al gebruikmaken van de dure gespecialiseerde jeugdzorg kunnen jongerenwerkers volgens Sonneveld iets betekenen. ‘Op dit moment is het voor veel van hen moeilijk om los te komen van de jeugdzorg; de uitstroom stokt al een tijd. Ook vallen veel jongeren weer terug. Het scheelt enorm als zij bij terugkomst in hun oude wijk kunnen terugvallen op een fijne peer group, begeleid door een jongerenwerker die ook snel ondersteuning kan bieden als de jongere even niet zo lekker in zijn vel zit. Tijdens de groepsactiviteiten in het buurthuis vinden zij erkenning en herkenning bij andere jongeren. Dat kan allemaal bijdragen aan het herstel.’

Er is één probleem: Nederland telt slechts tussen de 1.500 en 2.000 jongerenwerkers, tegen 44.000 jeugdzorgmedewerkers. Sonneveld: ‘Er moeten er echt meer worden opgeleid, het is nu al lastig om de bestaande vacatures op te vullen.’ Belangstelling van studenten is er volgens haar genoeg, zowel op mbo als op hboniveau. ‘De kunst is om die personen te vinden die het ook goed kunnen, die er echt in slagen om aansluiting te vinden bij jongeren.’

Sonneveld is duidelijk een vurig pleitbezorger van het jongerenwerk. Dat was 22 jaar geleden wel anders, toen ze als 17-jarige begon aan de opleiding Culturele en Maatschappelijke Vorming. ‘Ik dacht: wat is dit nou voor beroep? Een beetje hangen met jongeren, wie wordt dáár nou beter van? Mijn docenten zeiden dat het een heel ingewikkeld beroep is, waar jongeren in kwetsbare situaties écht iets aan kunnen hebben. Dat blijkt helemaal te kloppen.’