Hervormingen jeugdzorg en Wmo onzeker na kabinetsval

Met de val van het kabinet zijn belangrijke hervormingen in het sociaal domein in onrustig vaarwater terechtgekomen. De Tweede Kamer debatteert pas na de zomerstop over de zogenoemde ‘controversiële onderwerpen’. Wat betekent dit voor de Hervormingsagenda Jeugd, de inkomensafhankelijke eigen bijdrage voor Wmo-voorzieningen, en de precaire financiële situatie van gemeenten in 2026?

Hervormingsagenda Jeugd

Recent hebben het rijk, gemeenten, zorgaanbieders en zorgmedewerkers afspraken gemaakt over verbeteringen en besparingen in de jeugdzorg. Het effectueren van deze Hervormingsagenda Jeugd vergt ook landelijke wetgeving. Wanneer dit op zich laat wachten zullen de tekorten in de jeugdzorg en de wachtlijsten nog sneller oplopen, constateert de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Cathalijne Dortmans noemt het ‘onverantwoord’ om niet van start te gaan met het wetgevingsproces rondom de jeugdzorghervormingen. Zij is sinds 2018 wethouder Jeugd van de gemeente Helmond en voorzitter van de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs. Wat Dortmans betreft zou niets uit de Hervormingsagenda Jeugd vooruit moeten worden geschoven.

Hetzelfde geldt voor de Kamermoties die vorige week dinsdag zijn aangenomen. Toen stemde de Tweede Kamer onder andere in met een motie van PvdA-Kamerlid Mohammed Mohandis. Hierin werden aan het kabinet harde deadlines gesteld om verbeteringen in de jeugdzorg door te voeren. Zo moet in juli volgend jaar de verplichting tot regionale en landelijke inkoop van (hoog) specialistische zorg wettelijk van kracht zijn. Het gaat om bijvoorbeeld de zorg voor kinderen met een ernstige eetstoornis of suïcidale gedachten. Verder moeten gemeenten vanaf begin 2024 worden verplicht reële tarieven te betalen voor de jeugdzorg. ‘Het is natuurlijk aan de Tweede Kamer om onderwerpen al dan niet controversieel te verklaren’, zegt Dortmans, ‘maar het zou best gek zijn als de Kamer moties waarmee ze – in sommige gevallen unaniem – instemde vervolgens controversieel verklaart’.   

De Helmondse wethouder krijgt hierin bijval van Jeugdzorg Nederland. De branchevereniging geeft aan het ‘van groot belang’ te vinden dat ‘de verbetervoorstellen uit de Hervormingsagenda Jeugd gewoon doorgaan en dus niet controversieel worden verklaard’. ‘Tijdens het Kamerdebat over de Hervormingsagenda, twee weken geleden, was er brede steun voor de voorgenomen veranderingen en wilde de Tweede Kamer vooral versnelling aanbrengen in het proces’, zegt woordvoerder Maureen Veurman. Ze kan nog weinig zeggen over de onderwerpen die blijven liggen. ‘Dat is afhankelijk van hoe de Tweede Kamer en de bewindspersonen hiermee om zullen gaan’. Wel bieden volgens Veurman verkiezingen ook kansen. Met een nieuw kabinet kan namelijk de ‘ondoordachte’ bezuiniging van 511 miljoen euro worden teruggedraaid.

Bezuinigingen en financiële randvoorwaarden

Want ook op het gebied van financiën is geen tijd te verliezen. Gemeenten en provincies willen hun verantwoordelijkheid blijven nemen, maar daarvoor is ‘de balans tussen taken en middelen noodzakelijk’. Een belangrijk aandachtspunt hierbij is ‘de korting van circa 3,4 miljard euro op het Gemeentefonds en Provinciefonds vanaf het jaar 2026’, schrijven de VNG, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen. Dortmans: ‘We hebben altijd gezegd dat de haalbaarheid van de bezuinigingen wat ons betreft niet 100 procent kan worden gegarandeerd. Als we niet tot andere afspraken kunnen komen, gaat die precaire financiële situatie van gemeenten in 2026 onherroepelijk gevolgen hebben voor het sociaal domein.’ Over het belang van goede financiële randvoorwaarden waren de decentrale overheden al met het kabinet in gesprek. Het niet voortzetten van deze overleggen ‘leidt tot stilstand’, aldus de koepelorganisaties in een gezamenlijke brief aan het parlement.

Inkomensafhankelijke eigen bijdrage

Ook voor de hervormingen van de Wmo 2015 kan de val van Rutte-IV gevolgen hebben. Bijvoorbeeld de invoering van de inkomensafhankelijke eigen bijdrage. Het kabinet was al van plan om voor de huishoudelijke hulp een eigen bijdrage in te voeren. In het coalitieakkoord is afgesproken om dit per 1 januari 2025 te realiseren. Door het besluit om de inkomensafhankelijke eigen bijdrage te verbreden naar alle Wmo-voorzieningen is de invoeringsdatum opgeschoven naar 1 januari 2026. Hoewel dat nog ver lijkt, kan het controversieel verklaren van dit onderwerp grote gevolgen hebben, waarschuwt Dortmans. ‘Het kabinet koos ervoor om het oude wetsvoorstel in te trekken en een nieuw voorstel in te dienen. Die voorbereidingen kosten tijd, die stil komen te liggen zodra de Tweede Kamer dit onderwerp toevoegt aan de lijst met controversiële onderwerpen.’

Houdbaarheidsonderzoek

En dan is er ook nog het Houdbaarheidsonderzoek Wmo en Jeugd. Het Centraal Planbureau (CPB) doet in opdracht van het rijk en de VNG onderzoek naar de houdbaarheid van de Wmo en de groeiraming van uitgaven aan de jeugdzorg. Dit moet meer inzicht geven in hoe het beroep op de Wmo 2015 en de Jeugdwet zich op middellange termijn ontwikkelt. Naar verwachting is dit onderzoek in het vierde kwartaal van 2023 afgerond. Weliswaar heeft de Kamer hierin geen rol, maar Dortmans hoopt dat de VNG de gesprekken met het demissionaire kabinet hierover wel kan voortzetten.

Aanpak meervoudige problematiek

Tot slot moeten wetten die de uitvoerbaarheid van publieke dienstverlening verbeteren niet uit het oog worden verloren. Dortmans noemt als voorbeeld de Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams). Dit wetsvoorstel moet ervoor zorgen dat gemeenten en andere betrokken organisaties meer armslag krijgen om gestapelde problemen in gezinnen of huishoudens aan te pakken. Nu worstelen professionals in het sociaal domein nog vaak met gegevensverwerking en privacy rond gezinnen met meervoudige problematiek. De wet moet dit probleem verhelpen en daarbij de zogeheten ‘integrale dienstverlening’ vergemakkelijken. Begin dit jaar heeft het kabinet dit wetsvoorstel bij de Tweede Kamer ingediend, maar de beoogde inwerkingtreding is inmiddels verschoven van 1 januari naar 1 juli 2024. Dortmans: ‘Wetten als de Wams zijn heel technisch en werken door in de uitvoering en publieke dienstverlening. We doen dan ook een beroep op de Tweede Kamer om die voorstellen alsnog te behandelen.’

De komende weken bepalen de verschillende Kamercommissies welke onderwerpen nog door het demissionaire kabinet mogen worden behandeld. Na de zomerstop volgt een debat waarin de hele lijst met controversiële onderwerpen wordt vastgesteld.