Werklozen exporteren

Drenthe en Groningen kampen met hoge werkloosheid, terwijl ze over de grens in Emsland zitten te springen om personeel. Pendelaars zijn er al volop. Maar mag je ook een Nederlandse werkloze verplichten een baan in Duitsland te aanvaarden?

Groningen en Drenthe hebben hoge werkloosheidcijfers, in grensgemeenten oplopend van 13 tot 20 procent. Net over de grens in het Duitse Emsland is slechts 4 procent van de beroepsbevolking werkloos. De deelstaat Niedersachsen, die grenst aan Groningen, Drenthe en Overijssel, telde vorige maand bijna 50 duizend openstaande vacatures waarvan 11.600 in de directe grensgemeenten met Nederland. Een win-winsituatie ligt voor het oprapen, zou je zeggen. Maar zo eenvoudig is het niet.

Ondanks het vrije verkeer van werknemers binnen Europa loopt er tussen de Nederlandse en Duitse arbeidsmarkt wel degelijk een grens. De problemen zijn bekend. Diploma’s worden bij de buren niet altijd erkend, er ontstaan gaten in pensioenopbouw, ww-opbouw en aow en de kinderbijslag zijn anders. Problemen die de wethouders en medewerkers van het UWV langs de grens niet op kunnen lossen.

‘Ik wil daarom ook een beetje wegblijven van de discussies over regelgeving’, zegt wethouder Bouke Arends (PvdA) van Emmen. ‘Natuurlijk zijn er wetten nodig in Nederland en Duitsland die de belemmeringen wegnemen. Maar dat zijn langjarige trajecten. Als ik op wetgeving moet wachten, ben ik vijf jaar verder. Dus daar kan ik niets mee.’

Zo’n 3.000 inwoners van Drenthe pendelen nu dagelijks op en neer naar hun werk in Duitsland. Zonder dat de overheid zich daarmee bemoeit. ‘Maar als het UWV of de sociale dienst een werkloze op een Duitse baan afstuurt, gaan er ineens een heleboel problemen spelen die blijkbaar voor de pendelaars geen probleem zijn.’ Dat vindt wethouder Arends opvallend. Hij zegt: ‘Mensen doen al jaren boodschappen in Duitsland, ze tanken er, gaan naar concerten en gebruiken de luchthaven. Maar gaat het over werk voor werklozen, dan zijn er ineens problemen. Dat zit dus voor een deel in de hoofden van mensen.’

Goede voorlichting is daarom één van de punten waar Emmen en het UWV aan werken. Gerrit van der Veen, regiomanager UWV Drenthe: ‘Er zitten ook grote voordelen aan het werken in Duitsland. De kinderbijslag kan soms drie keer zo hoog zijn als in Nederland. Maar dan moet je dat wel weten en regelen.’

Duits CV
Voorlichting dus, daarover zijn Van der Veen en Arends het roerend eens. In de pers, in huis-aan-huisbladen en op het werkplein. Er is groepsvoorlichting over de gevolgen van werken over de grens, er zijn spreekuren met een Duitse expert in inkomstenbelasting. Er zijn workshops hoe je een cv maakt voor de Duitse werkgever. Maar om het goed te doen zou er meer en betere informatie beschikbaar moeten zijn, waarbij ingegaan wordt op de persoonlijke situatie van de werknemer. Bovendien zou er een uitgebreide website moeten komen waar mensen informatie kunnen vinden, zowel van algemene aard als op het individu toegesneden. En er moeten tools ontwikkeld worden, bijvoorbeeld voor het omzetten van cv’s van Nederlands naar Duits.

Het geld voor deze activiteiten wordt uit allerlei potjes bij elkaar gesprokkeld. Voor een structurele oplossing kijkt men in het noorden naar het rijk. Met het ministerie van Economische Zaken en met de provincie zit de regio om de tafel om geld los te peuteren. ‘En het ontgrenzen gaat nog verder’, vindt wethouder Arends. ‘De vervoerslijnen stoppen nu aan de grens terwijl je die zou moeten doortrekken. Wij zijn geneigd om te denken dat de arbeidsmarktregio eindigt bij de grens en dat we hier dus in een uithoek van Nederland zitten.’ Lachend: ‘Eerlijk waar: als je de grens weghaalt, ligt Emmen ineens centraal in Noordwest-Europa, halverwege het Duits-Nederlandse havengebied.’

Naast de 12 duizend vacatures die nu in de grensregio open staan kampt Duitsland ook met een grotere vergrijzing dan Nederland. Dit leidt niet alleen tot een vervangingsvraag maar brengt ook een forse zorgvraag met zich mee. Als je het grensgebied bij de arbeidsmarktregio betrekt, verdubbel je de werkgelegenheid. Vooral in de transportsector, de horeca en de groothandel is de behoefte aan nieuw personeel groot.

Het UWV voert samen met provincies en gemeenten al enkele projecten uit om mensen in Duitsland aan de slag te krijgen. Er zijn onlangs tien elektromonteurs geplaatst en stageplaatsen voor mbo-ers in de zorg gerealiseerd. Van der Veen: ‘We zijn met de Duitse jobcentra, de Agenturen, bezig vraag en aanbod heel secuur op elkaar af te stemmen. Als ik wil, heb ik hier zo een heel prikbord vol Duitse banen hangen. Maar je moet zorgen dat je de juiste mensen kunt leveren. We dumpen dus niet zomaar mensen over de grens. Daar heeft niemand wat aan.’ Die maatwerkaanpak loont. Zo’n 150 mensen zijn al bij een grote kippenfabriek geplaatst.

Minder mondig
‘Het kan dus echt’, denkt wethouder Arends, ‘maar het vraagt een andere mindset. En het grootste obstakel is daarbij niet de wetgeving maar de taal. Mensen spreken niet goed genoeg Duits, denken ze. Voor mensen in de bijstand is het extra lastig. Die zijn minder mondig en weerbaar en al helemaal niet in het Duits.’

En dan is er voor bijstandsgerechtigden nog een probleem, namelijk de langere afstand tot de arbeidsmarkt. Mensen die net in de bijstand zijn beland, zouden nog wel voor een Duitse baan in aanmerking kunnen komen. Maar voor ‘categorie 2, 3 en 4’ is het eerst nodig dat ze arbeidsritme opdoen. Arends: ‘Als je die op een baan in Duitsland zet, krijg je ze met kerende post terug. En dat kun je ze niet verwijten. Als je bij die mensen niets doet om ze geschikt te maken voor de baan dan hou je jezelf voor de gek.’

Werken in Duitsland verplicht stellen voor mensen in de bijstand, zoals de nieuwe wet van partijgenoot Jetta Klijnsma gemeenten toestaat, gaat Emmen dan ook niet doen. Daar kun je een mooie boom over opzetten, vindt Arends. Maar als je het aanbod van geschikte mensen niet hebt – en de aansluiting bij de vraag er dus niet is – zou zo’n beleid voeren puur voor de bühne zijn. ‘Dat is de dood in de pot.’

Limburg wil Duitsers remigreren
Ook in Limburg wordt over de grens gekeken en volop samengewerkt met Arbeitsambter. Eén van de aspecten waar het UWV Noord- en Midden- Limburg zich sinds kort op richt is ‘remigratie van arbeid’. In de tijd dat Duitsland nog geen minimumloon had en Nederland wel, kwamen Duitsers graag hier werken. Nu Duitsland ook een minimumloon heeft, wordt gekeken of de Duitse arbeiders terug kunnen naar hun eigen land waardoor vacatures in Nederland ontstaan.