Gemeenten behandelden werklozen mogelijk crimineel

FNV Uitkeringsgerechtigden wil dat de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) onderzoek instelt naar werkleerbedrijf Voorne-Putten Werkt bv (VPW). Dat bleek jarenlang wederrechtelijk vingerafdrukken van tewerkgestelde uitkeringsgerechtigden te verzamelen. 

Zij werden niet op bezwaarmogelijkheden gewezen en er werd gedreigd met korting op de uitkering. VPW en de betrokken gemeenten hebben mogelijk zelfs crimineel gehandeld. Centrumgemeente Nissewaard geeft ondanks een Wob-verzoek geen openheid over de gang van zaken over de periode waarin de vingerafdrukken werden verzameld. Voor de schending van de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) en de Algemene verordening gegevensbescherming (Avg) door VPW, zijn nooit straffen uitgedeeld.

Verboden

Voorne-Putten Werkt, het werkleerbedrijf van de gemeenten Nissewaard, Hellevoetsluis, Brielle en Westvoorne, dwong uitkeringsgerechtigden tussen 2015 en 2018 tot afgifte van de biometrische gegevens. Naar eigen zeggen gebeurde dat voor urenregistratie. Bijstandsgerechtigden werden niet gewezen op bezwaarmogelijkheden en als zij weigerden, werden zij bedreigd met korting op hun uitkering. Het schandaal werd vorig jaar aan het licht gebracht door voormalig GroenLinks-raadslid en -statenlid Alfred Blokhuizen. Hij meldde de misstand bij de AP, die VPW en de gemeenten vervolgens op de vingers tikte. Het gebruik van biometrische gegevens – bijvoorbeeld vingerafdrukken of irisscans – voor urenregistratie is verboden onder de Avg en was daarvoor al verboden onder de Wbp. Gebruik van biometrische gegevens is onder zeer strenge voorwaarden wel toegestaan voor toegangscontrole, mits het belang van de beveiliging in verhouding staat tot de verregaande inbreuk op iemands persoonlijke levenssfeer. Behalve van de AP, kregen de gemeenten ook op hun kop van staatssecretaris Tamara van Ark (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, VVD).

Intern memo

Inmiddels heeft FNV Uitkeringsgerechtigden de zaak van hem overgenomen ‘omdat het wel heel groot wordt’, vertelt Blokhuizen. FNV Uitkeringsgerechtigden heeft maandag per brief een handhavingsverzoek naar de AP gestuurd (die de ontvangst nog niet kan bevestigen). Bij dat verzoek zijn maar liefst tien bijlagen gevoegd, waaronder een intern memo waaruit blijkt dat het college van de gemeente Nissewaard wist of had moeten weten dat de handelswijze van VPW niet door de beugel kan, en mogelijk zelfs strafbaar is. De ambtenaar die het memo opstelde, citeert artikel 285b van het Wetboek van strafrecht, waarin staat: ‘Hij die wederrechtelijk stelselmatig opzettelijk inbreuk maakt op een anders persoonlijke levenssfeer met het oogmerk die ander te dwingen iets te doen, niet te doen of te dulden dan wel vrees aan te jagen wordt als schuldig aan belaging, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of een geldboete van de vierde categorie.’ Verderop in de brief schrijft de ambtenaar dat een slachtoffer met dit artikel in de hand aangifte van een misdrijf kan doen bij de politie, maar noemt dit ook ‘vergezocht’. ‘Justitie moet dan bepalen of het artikel van toepassing is’, aldus de ambtenaar.

Wob-verzoek ‘bij lange na’ niet ingewilligd

Blokhuizen laat weten dat zijn handhavingsverzoek aan de AP van een jaar geleden per ongeluk als melding was geïnterpreteerd. Inmiddels heeft hij zijn handhavingsverzoek wel kunnen aanvullen met een fors dossier aan bijlagen. Daartoe behoort ook een audio-opname van een hoorzitting van de bezwaarcommissie van de gemeente Nissewaard. Die hoorzitting vond vorige maand plaats omdat een Wob-verzoek van Blokhuizen ‘bij lange na’ niet was ingewilligd. FNV Uitkeringsgerechtigden meldt hierover in het handhavingsverzoek dat geen enkel opgevraagd stuk over de periode van 2014 tot 2018 ‘met betrekking tot de ideevorming, meningsvorming, juridische toetsing, contractopstelling voor bijstandsgerechtigden, exploitatie, gegevensbescherming, en communicatie met de deelnemende gemeentebesturen’ over de inzet van de vingerafdrukscanners nog vindbaar was. Zelfs de aanschafnota van de apparatuur was blijkbaar nergens meer terug te vinden. Bovendien waren er ook geen stukken waarmee kon worden bewezen of, en uitgelegd hoe de biometrische gegevens zijn vernietigd. Volgens Blokhuizen zijn de stukken kwijtgeraakt onder verantwoordelijkheid van toenmalig wethouder werk en inkomen en GR-voorzitter Christel Mourik (VVD).

Strafbaar gehandeld

Blokhuizen is ervan overtuigd dat de gemeente Nissewaard, andere deelnemende gemeentebesturen, de GR en Voorne Putten Werkt strafbaar hebben gehandeld. ‘Dat het handelen wederrechtelijk is, is door zowel de AP als de staatssecretaris bevestigd. Dat dit stelselmatig gebeurde mag wel blijken uit het feit dat dit drie jaar lang is doorgegaan. Ook dat het opzettelijk gebeurde, mag helder zijn.’ Het oogmerk om iemand te dwingen iets te doen, niet te doen, te dulden dan wel vrees aan te jagen komt volgens Blokhuizen naar voren in het belang van de gemeente om zoveel mogelijk mensen ‘de uitkering uit te drukken’. ‘Er wordt in deze gemeente héél erg hard over uitkeringsgerechtigden gepraat. Er worden hier enorme strafkortingen opgelegd om het minste of het geringste en uitkeringsgerechtigden worden actief zó bang gemaakt zodat zij niet meer durven te protesteren. Het is een enorm repressief regime. Dit is een van de uitwassen van de Participatiewet waar je op kon wachten.’ Blokhuizen zegt dat hij pas aangifte doet als de bestuursrechtelijke weg dood mocht lopen. ‘Het is niet mijn bedoeling om de gemeente op kosten te jagen met boetes. Zij moet tot inkeer komen; oprechte excuses aanbieden, slachtoffers compenseren, en concrete verbetering beloven en realiseren.’

Niet integer

Het zou niet de eerste keer zijn dat inwoners van Spijkenisse op een strafbare manier worden behandeld door hun eigen gemeentelijke overheid. De rechtsvoorganger, van de gemeente Nissewaard (de gemeente Spijkenisse) werd in 2007 door de strafrechter tot een voorwaardelijke geldboete veroordeeld voor het heimelijk filmen van vrijwilligers en haar eigen ambtenaren die werden verdacht van verduistering. Volgens Blokhuizen zijn zowel het cameraschandaal als het vingerafdrukkenschandaal mede mogelijk gemaakt door de gemeenteraad, die zou verzuimen om voldoende controle uit te oefenen op het college. ‘In plaats van het handelen van het college en het ambtelijk apparaat te controleren, richt de gemeenteraad zich vooral op lastige burgers. Er is één partij, nota bene een afsplitsing van de PVV, die nog vragen over de vingerafdrukkenaffaire stelt.’ Dat de gemeenteraad geen controle uitoefent, is volgens Blokhuizen het gevolg van de vele relationele en familieverbanden die tussen gemeenteraad, college en ambtenarij lopen. ‘Volgens mij is dat gewoon niet integer. De gemeente Nissewaard is één groot familiebedrijf.’

‘Slechts zes weken niet aan Avg gehouden, verder niets verkeerds gedaan’

Wethouder Wouter Struijk (ict, PvdA) reageert namens het college op de aantijgingen van Blokhuizen en FNV Uitkeringsgerechtigden. Volgens Struijk hebben VPW en de gemeente Nissewaard behalve dat zij 6 weken de Avg overtraden, niets verkeerd gedaan. ‘Bij ons is en was niet bekend dat deze handelswijze strijdig was met de Wbp.’ Struijk zegt impliciet dat discutabel is of vingerafdrukken überhaupt biometrische gegevens zijn. ‘Die discussie wil ik niet aangaan’, zegt hij daarover. Ook heeft de gemeente Nissewaard volgens Struik geen obstructie gepleegd met betrekking tot Wob-verzoeken van Blokhuizen. ‘Aan alle verzoeken is keurig voldaan of ze zijn nog in behandeling’, aldus Struijk. Wel geeft de wethouder toe dat gevoeligheden rond het verzamelen van vingerafdrukken van burgers onvoldoende zijn onderkend. Struijk benadrukt dat de gemeente en VPW hebben gehandeld met goede bedoelingen. Over de repressieve cultuur die door Blokhuizen wordt genoemd, zegt de wethouder: ‘We hebben laatste periode laten zien dat we hier afgelopen jaar positief mee aan de slag zijn gegaan.’ Compensatie is volgens de wethouder niet nodig omdat uitkeringsgerechtigden niet zijn gekort als zij weigerden een vingerafdruk af te geven. ‘Je kan geen schade compenseren die er niet is.’ Volgens de wethouder is er niets strafbaars gebeurd. ‘Mocht er een aangifte volgen, ziet het college die dan ook met vertrouwen tegemoet.’ Een AP-woordvoerder laat desgevraagd weten dat een vingerafdruk wel degelijk een biometrisch gegeven is. Of de verwerking daarvan voor urenregistratie onder de Wbp nog was toegestaan, kon zij donderdag niet uitsluiten of bevestigen.