'De wijk waarin je woont is zó belangrijk als je zwanger bent'

‘In die gemeente liep toen al het project Stevige Start om de zorg voor kwetsbare gezinnen te verbeteren, in samenwerking met het Erasmus MC. We merkten in de praktijk dat hulpverleners, beleidsmakers en wetenschappers allemaal een ander beeld hadden van kwetsbaarheid. Zo wilden wij onderzoekers liefst aandacht voor álle mogelijke factoren die van invloed kunnen zijn op de gezondheid van een zwangere vrouw, terwijl hulpverleners zich vaak tot een aantal wilden beperken vanuit het idee dat gezinnen ook zelf al veel dingen weten en kunnen. De vraag was: hoe breed wil je kijken? Daarom stelden we een gezamenlijke definitie vast die voor alle partijen de basis vormt. Ook andere gemeenten kunnen die gebruiken, zij is getoetst op bruikbaarheid buiten de Rotterdamse context.’

‘Belangrijk is dat je naar het hele plaatje kijkt - naar alle levensgebieden - en niet alleen naar de mogelijke medische risico’s die een zwangere vrouw loopt. Onze definitie laat onder meer zien dat er veel soorten risicofactoren zijn die je verschillend kan wegen. Urgente risicofactoren bijvoorbeeld die om onmiddellijke actie vragen, zoals huiselijk geweld en dakloosheid. Maar ook factoren die je kunt veranderen, zoals financiële problemen of leefstijl. Daarnaast is het volgens onze definitie belangrijk om ook goed te kijken naar wat er in een gezin wél goed gaat, bijvoorbeeld naar de steun die het krijgt vanuit een sociaal netwerk of naar opvoedvaardigheden.’

‘Vroeger werd er vooral gekeken naar de medische risico’s voor zwangere vrouwen, bijvoorbeeld door verloskundigen en gynaecologen. De aandacht is nu verbreed naar de sociale omgeving. Bijvoorbeeld naar waar iemand woont. Dat heeft op zóveel manieren invloed op hoe je in je vel zit, hoeveel stress je ervaart. En dat zijn zeker tijdens een zwangerschap, onwijs belangrijke zaken. Is je wijk schoon en veilig? Heb je het gevoel dat je kan terugvallen op buurtbewoners als je problemen hebt, met andere woorden beschik je dichtbij over een sociaal netwerk?’

‘De kans op een ongunstige start, bijvoorbeeld als gevolg van een vroeggeboorte of een laag geboortegewicht, is in Rotterdam aanzienlijk afgenomen en inmiddels vergelijkbaar met het landelijk gemiddelde. Dit lokale project laat zien dat je in de zorg voor zwangere vrouwen of aanstaande gezinnen het medische en sociale domein met elkaar moet verbinden, met name voor burgers in een kwetsbare situatie. Deze les is gebruikt in landelijke actieprogramma’s als Healthy Pregnancy 4 all en het latere Kansrijke Start.’

‘Ja, ze weten heel erg goed wat er in hun leven niet goed gaat en ook dat dit mogelijk gevolgen heeft voor hun kind. Vaak is er ook sprake van een schuldgevoel. Ze willen graag dingen veranderen, maar zijn niet altijd in staat om dit zonder hulp voor elkaar te krijgen. Sommige problemen - zoals een drugsverslaving - zijn ook niet in één dag op te lossen. Daarom vind ik het heel mooi dat veel gemeenten inmiddels ook werken met het programma Nu niet zwanger, net als het prenataal huisbezoek onderdeel van Kansrijke Start. Hierin wordt de aandacht verlegd naar de periode vóór de zwangerschap.’

‘Ik kan mij goed voorstellen dat het voor burgers niet leuk is om benaderd te worden voor een vrijwillig prenataal huisbezoek of een vrijwillig gesprek over geboorteplanning. Het is om die reden ontzettend belangrijk dat je als gemeente heel transparant bent en goed uitlegt waarom je een gesprek wilt voeren. Uiteindelijk, zo merk ik als onderzoeker telkens weer, willen alle partijen hetzelfde, namelijk het beste voor kinderen. Voor mensen die complexere problemen willen oplossen voordat zij een kind krijgen, is het in mijn ogen alleen maar extra mooi als ze hiermee al aan de slag kunnen voordat er sprake is van een zwangerschap.’

‘Als er concrete problemen zijn, zoals een urgente behoefte aan een andere woning, dan zijn die inderdaad niet tijdens één gesprek op te lossen. Wel kunnen, bijvoorbeeld tijdens het prenataal huisbezoek, zoveel mogelijk alle problemen in kaart worden gebracht. Heeft een gezin behoefte aan informatie of hulp, dan kan het daarvoor worden verwezen naar de juiste plek binnen de gemeenten. Ik weet dat het voor kwetsbare zwangere vrouwen echt ontzettend moeilijk is om er achter te komen wat er allemaal beschikbaar is en hoe je daar aanspraak op kan maken. Zeker als er hulp nodig is op meerdere levensgebieden, en dat is bij deze vrouwen heel vaak het geval. Ik vind het mooi dat zij daar nu desgewenst hulp bij kunnen krijgen.’

‘In de ideale wereld wel, maar ik weet ook dat gemeenten op dit moment moeilijke keuzes moeten maken. Het zou echt heel mooi zijn als de zorg die zwangere vrouwen nodig hebben er ook daadwerkelijk komt, zodat hun kinderen een betere start kunnen maken. We weten nog niet wat dit in financieel opzicht precies oplevert, maar het is zeer aannemelijk dat het om een grote winst gaat.’