Essay: Voorkom roemloze aftocht sociale basis
De sociale basis wordt niet benoemd in het recent verschenen hoofdlijnenakkoord van de nieuwe coalitie.
Het begrip ‘sociale basis’ lijkt momenteel de wonderolie van het sociaal domein en hét tegengif voor maatschappelijke onverschilligheid. Maar we moeten voorkomen dat het ten prooi valt aan een afbladderingsproces, stelt Radboud Engbersen van Movisie. Zonder inzicht in de vier H’s ligt voor de sociale basis een roemloze aftocht in het verschiet. Dat vraagt om een andere koers van het aanstaande kabinet.
De sociale basis heeft in korte tijd een prominente plek gekregen in landelijke en gemeentelijke beleidsteksten. Het geheel van informele sociale verbanden, aangevuld en ondersteund vanuit de lokale overheid, geeft inwoners de mogelijkheden om te participeren in sociale relaties op een manier die hun welzijn, capaciteiten en individueel potentieel verbetert. Het zou een krachtige verdedigingslinie zijn tegen heel veel maatschappelijk ongerief. Het gebruik van zwaardere (duurdere) zorg zou worden uitgesteld of zelfs helemaal worden voorkomen. Criminele carrières worden in de kiem gesmoord. De sociale basis is bovendien een activeringsdomein. Ouderen hervinden er hun levenslust en fitheid, jongeren treffen er hun rolmodellen, en eenzamen worden opgenomen in sociale netwerken. Kortom: de sociale basis lijkt de wonderolie van het sociaal domein en hét antidotum tegen maatschappelijke onverschilligheid.
Uitdijende heelal
Wie wil voorkomen dat dit begrip ten prooi valt aan een afbladderingsproces, dient stil te staan bij de vier H’s die met dit begrip zijn verbonden. Om te beginnen de H van herkomst. Beleidsconcepten komen nooit uit de lucht vallen. De stamboom van de sociale basis kent drie bronnen. Ten eerste is het een verlaat standbeeld van minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur Elco Brinkman. Deze CDA’er maakte in de jaren tachtig furore met het beleidsconcept van de zorgzame samenleving. In de toenmalige kabinetsvisie was het ‘uitdijende heelal’ van de verzorgingsstaat doorgeschoten. Te veel belandde op het bordje van de overheid. Het werd tijd dat de burger meer verantwoordelijkheden op zich zou nemen.
Stortvloed
Een echo van die visie is het begrip participatiesamenleving, geïntroduceerd door het kabinet-Rutte II (2012-2017). Ook deze notie legt een grote nadruk op het oplossend vermogen van burgers. Vandaag de dag wint dit perspectief aan betekenis. De burgers en hun verbanden zijn dan ook een cruciale eerste bouwsteen van de sociale basis. Zie de actuele stortvloed aan beschouwingen over ‘communities’ en ‘community builders’. Het beroep op gemeenschappen is niet alleen afgedwongen door de versoberingen van de (lokale) verzorgingsstaat, maar komt juist ook voort uit de samenleving zelf. Vaak uit frustratie over een afstandelijke, moeilijk bereikbare en gebureaucratiseerde overheid. ‘We doen het wel zelf’, is het credo.
Verschraald
Daarnaast is de sociale basis schatplichtig aan de sociale infrastructuur. Dit beleidsconcept duikt al op in de jaren zestig, maar werd vooral in de jaren negentig prominent naar voren geschoven. Bijvoorbeeld door de Commissie Versterking Lokale sociale infrastructuren, geïnitieerd door het ministerie van VWS. Het is niet toevallig dat opnieuw VWS het concept van de sociale basis in beleidsbrieven nadrukkelijk uitdraagt. Hier richt de sociale basis eigenlijk een standbeeld op voor de traditie van de sociaaldemocratie. Voorzieningen zijn in dit perspectief cruciaal om burgers samen te brengen, te vormen, sociaal en cultureel te verheffen, te emanciperen, invloed te geven en politiek bewust te maken. Zonder voorzieningen is de sociale basis krachteloos. Kijk naar de dorpen waar ze zijn verdwenen, of naar de grote stadswijken waar het voorzieningenaanbod ernstig is verschraald. Ze zijn gedoemd te blijven hangen in achterstand, of zakken verder weg in neerwaartse spiralen.
Morsige bibliotheek
Nog belangrijk: de professionals die in en rond deze publieke en commerciële voorzieningen werken. Onderwijzers, jongerenwerkers, wijkteamleden, sportschoolhouders, wijkagenten, winkeliers: zij brengen de voorzieningen tot leven en kunnen het verschil maken in de levens van jong en oud. Het is de Amerikaanse socioloog Eric Klinenberg die in zijn boek Palaces for the People (2018) wijst op het belang van een krachtige sociale infrastructuur. De titel van zijn boek is ontleend aan de ruim tweeduizend bibliotheken die zakenman en filantroop Andrew Carnegie (1835-1919) in en buiten de Verenigde Staten realiseerde. Meeslepend schrijft hij over het belang van een morsig bibliotheekfiliaal voor oude én jonge bewoners van een arme wijk in Brooklyn (New York). Belangrijk om niet geïsoleerd te raken en in contact te komen met anderen.
Braaf hulpwerktuigje
Ten derde is de sociale basis schatplichtig aan al die beleidsconcepten die inzetten op burgerparticipatie. In het bijzonder beleid dat de directe leefomgeving van burgers raakt. Dit beleidsdossier is oeroud en heeft in de loop der tijd alleen maar aan belang gewonnen. De wijsheid van de grass roots is nodig voor effectief beleid. Op het grondvlak van de samenleving tref je de leefwerelddeskundigen aan, de streetwise personen, de veteranen uit het straatleven en de ervaringsdeskundigen. In de jaren zeventig werd dit basisdemocratie in de wijken genoemd. Daar is het woord ‘basis’ al. Inzetten op basisdemocratie betekent niet een braaf hulpwerktuigje van de overheid zijn: de burger is een gelijkwaardige partner. Je treft hier ook de activistische traditie van de sociale basis. ‘We pikken het niet, het moet en kan anders!’
Radboud Engbersen is expert sociale basis bij kennisinstituut Movisie
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.