Eenzame kerst

Kerstmis en eenzaamheid zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Terwijl ik dit schrijf, lees ik dat een op de vier Nederlanders een eenzame kerst viert. Onderzoek van het Leger des Heils had het naar boven gebracht. Een andere berichtje vertelt me dat volgens het Nationaal Ouderenfonds meer dan een miljoen mensen op leeftijd eenzaam zijn. ‘Velen van hen brengen de kerstdagen in hun eentje door’. Begin dit jaar had het ministerie van VWS  eenzaamheid een urgent, groot en complex probleem genoemd.

Willen we iets doen aan de eenzaamheid, dan is het goed om te zien dat onder het begrip heel verschillende emoties schuil kunnen gaan. Zo las ik dezer dagen over darter Raymond van Barneveld die geraakt was door de eenzaamheid van Freddie Mercury in zijn hotelkamer in de film Bohemian Rhapasody. Hij herkende dat gevoel. Ik las over de verschrikkelijke eenzaamheid die vijf jonge dames met fillers en opgespoten lippen overvallen was omdat ze vier weken in een klooster zonder hun smartphones hadden moeten leven.Ik las een interview met schrijver Levi Weemoedt waarin hij vertelde over de eenzaamheid van gedetineerden in de gevangenis waar hij werkte. De krant bracht voorts berichten over eenzaamheid in de daklozenopvang en over de eenzaamheid binnen de groep oudere gastarbeiders die in de jaren zestig en zeventig naar Nederland waren gekomen.  

Het is een bont gezelschap: daklozen met gebutste levens, eenzame artiesten, topsporters in hun neergang, gedetineerden, vroeg oud geworden gastarbeiders en millennials met smartphone-onthoudingsverschijnselen. Allemaal lijden ze aan een vorm van eenzaamheid. En we zouden deze opsomming moeiteloos met andere categorieën kunnen uitbreiden. Statistisch onderzoek naar gevoelens van eenzaamheid laten ook zonder uitzondering hoge percentages zien. De GGD Rotterdam stak enige jaren terug de eenzaamheidsthermometer in de stad en schrok van de uitkomst: 49% van de Rotterdammers zou met eenzaamheidsproblemen kampen. Hetzelfde percentage (circa 50%) komt altijd op middelbare scholen bovendrijven als daar een onderzoeker met een vragenlijst binnenstap. 

Toch is het belangrijk onderscheid te maken in deze container van emoties. Zo is er een belangrijk onderscheid te maken tussen lelijke harde chronische eenzaamheid en eenzaamheid die van voorbijgaande aard is. Zo is er ook een verschil tussen eenzaamheid en alleen zijn. Het Engels lijkt dit met het begrippenpaar ‘loneliness’ versus ‘solitude’ beter aan te geven. ‘Solitude’ is een noodzakelijkheid voor kunstenaars, topsporters en podiumartiesten. Vlak voor de opkomst staat de artiest moederziel alleen in de donkerte van de coulissen. Geen lieve moeder die hem op dat moment kan bijstaan.

Chronische eenzaamheid vereist een andere aanpak dan voorbijgaande eenzaamheid. Het heeft weinig zin om heel oude weduwenaars die vechten tegen levensmoeheid te verrassen met een dampende feestzaal vol feestneuzen. Zij vragen een heel andere benadering, zo ook de eerste generatie gastarbeiders of de sociaal gehandicapte student met een voor hem of haar fataal negatief zwart zelfbeeld (’niemand vindt mij leuk’).

De kerstfilms die tijdens de kerstdagen geprogrammeerd worden, zullen de Kruimeltjes weer in beeld brengen die buiten in de kou staand binnen kijken bij de verwarmde huizen van welvoorziene burgers. Gezelligheid kent er geen tijd. En we leren dat armoede soms kan verbinden, maar vaker mensen isoleert en eenzaam maakt. Duikt het thema eenzaamheid anno 2018 zo prominent op nu maatschappelijke tegenstellingen zich verscherpen? Denk aan de omvang die voedselbanken hebben genomen. In mijn jeugd waren ze er niet, nu wel. Een interessant detail in het interview met Levi Weemoedt was zijn bekentenis dat hij en zijn vriendin hun kleren van de kringloopwinkel betrekken. Zoiets was volledig ondenkbaar in de jaren zeventig van de vorige eeuw toen Weemoedt als schrijver debuteerde. Als we eenzaamheid willen aanpakken, is het aanpakken van armoede daar een belangrijke bouwsteen van.

Radboud Engbersen, expert sociaal domein bij Movisie