Eén gezin, één budget

Meppel rekent af met hokjesgeest in de zorg

Anderhalf jaar heeft het geduurd. Anderhalf jaar van duwen, trekken en overleggen met verschillende instanties binnen en buiten het gemeentehuis. En vooral van buiten de hokjes denken met maar één doel: wat heeft dit gezin nodig om op de been te blijven. Het eerste ‘gezinsbudget’ is in Meppel sinds 1 januari een feit.

Eén gezin, één plan, één regisseur. Zo zou de gezinszorg er na de decentralisaties uit moeten gaan zien. Ook in Meppel wilde de gemeente dat graag. Maar toen een moeder van drie zorgbehoevende kinderen én een zorgbehoevende man zich meldde, bleek dat nog niet eenvoudig.

Het gezin in Meppel heeft met vier wetten te maken. Vader valt onder de WIA, voor arbeidsongeschiktheid, de oudste zoon onder de Wmo, de tweede onder de Wet langdurige zorg en de jongste dochter onder de Jeugdwet. Het gaat om chronische aandoeningen; ‘beter’ wordt niemand. Moeder heeft haar baan opgegeven en is fulltime in de weer voor haar gezin. Daarbij liep ze tegen de muren van de bureaucratie aan. Elke keer weer naar een andere instantie, elke keer weer het hele verhaal vertellen. Dat kan beter. Dus gaat ze naar de gemeente Meppel in de hoop dat die haar kan helpen.

Rianne de Kroon wordt vanuit de gemeente het aanspreekpunt voor het gezin. Maar ook voor de andere partijen die bij het gezin betrokken zijn: het CIZ, het zorgkantoor, de SVB. ‘De zorg anders organiseren is binnen de muren van het stadhuis al een hele klus’, vertelt De Kroon. ‘Maar met die andere partijen erbij is het helemaal lastig. Het hokjes- en systeemdenken is zo ingeburgerd.’

De eerste stap die ze zet is dan ook het ophouden met het ‘oude denken’. Niet meer kijken wat er volgens de procedures mogelijk is of waar het gezin volgens een bepaalde regeling recht op heeft. ‘Dan loopt alles langs elkaar heen.’ Iedere keer de vraag ‘wat is er nodig’. ‘En dat wordt bepaald door het gezin, door mij en door de specialisten die het gezin goed kennen.’ Gedurende de anderhalf jaar blijkt het oude denken toch vaak keer weer de kop op te steken.

Op één hoop
Het gezin spreekt af dat alle vier de ‘zaken’ op één hoop gegooid mogen worden. Dat is nodig, omdat anders de Wet op de privacy geschonden wordt. Nu kunnen alle gegevens worden uitgewisseld en kunnen deuren die normaal gesloten blijven, toch geopend worden. ‘Alle gezinsleden moeten dat overeenkomen’, aldus De Kroon. ‘Ze moeten dus allemaal overtuigd zijn van het gezamenlijke doel en het niet persoonlijk maken.’

Er wordt niet meer gekeken naar wat losse gezinsleden aan zorg nodig hebben, maar naar de behoefte van het gezamenlijke gezin. Als meerdere gezinsleden dezelfde zorg nodig hebben, wordt die één keer ingezet. Of als iemand iedere dag geprikt moet worden, wordt niet dát vergoed, maar kan iemand in het gezin opgeleid worden om dat voortaan te doen.

De wetten en regels zijn nog niet klaar voor zo’n gezinsgerichte aanpak, merkte De Kroon al snel. Zo zegt de Arbeidstijdenwet dat iemand maximaal veertig uur per week werkt. En dus kan het zorgkantoor maximaal veertig uur mantelzorg vergoeden. De Kroon: ‘Maar de zorg voor dit gezin loopt de hele dag door, moeder zorgt misschien wel tachtig uur per week voor haar gezin. En van een mantelzorgvergoeding van veertig uur kan het gezin niet rondkomen.‘ Dus werd weer gekeken naar wat het gezin nodig heeft’. Het antwoord was: een inkomen.

Oude gewoontes
Tijdens het bepalen wat het gezin dan precies nodig had, bleek dat ook De Kroon soms terugviel in oude gewoontes. ‘Zaten we ineens toch weer te berekenen welk tarief we moesten hanteren en hoeveel uren er vergoed werden. Maar dan riepen we “O nee, dat zouden we niet meer doen.”’ Het uiteindelijke resultaat was ‘natte vingerwerk’, aldus De Kroon. ‘Je kijkt naar hoeveel externe hulp er nodig is, hoeveel uur respijtzorg. Dat hebben we samen met het gezin besproken.’

Met dit plan moest De Kroon vervolgens externe partijen overtuigen om soms zonder indicaties of persoonsgebonden budgetten over de brug te komen. Niet eenvoudig. Probeer er maar eens voor te zorgen dat het zorgkantoor brieven niet alleen naar de klant stuurt maar ook naar de ambtenaar van de gemeente.

Maar het lukte, na anderhalf jaar. De Kroon: ‘Het zorgkantoor betaalt 70 procent van het budget, de gemeente de resterende 30. Ook dat was natte vingerwerk.’ De Kroon wil graag kwijt dat het gezinsbudget niet alleen het gezin heel erg helpt, maar dat het ook ‘fors goedkoper’ is dan alle aparte regelingen. ‘Alleen al alle huisbezoeken en intakegesprekken die de externe partijen hadden moeten voeren. Dat hoefde nu niet, dat heb ík allemaal gedaan. En dan al die aparte potjes waar geld uit werd gehaald… Ik heb achteraf toch nog even een berekening gemaakt. Op jaarbasis scheelde het bij dit ene geval al tienduizenden euro’s.’

De Meppelse aanpak kon tot stand komen dankzij een nieuwe algemene maatregel van bestuur (AmvB), die ook geldt voor Delft en Woerden. Ook daar worden pilots gedaan met een gezinsbudget, hoewel de uitvoering verschilt van die in Meppel. ‘In Delft en Woerden wordt een heel pad uitgestippeld’, vertelt Roos Scherpenzeel, adviseur bij Movisie. ‘Het is de bedoeling dat mensen bij één loket komen, er één plan gemaakt wordt en de gemeente het achter dat loket administratief allemaal regelt en er dan één pgb uitkomt.

Zij willen dus het systeem slimmer regelen. In Meppel doen ze het juist buiten het systeem om vanuit de gedachte: hoe houden we dit gezin draaiend.’

Aardverschuiving
Scherpenzeel vindt beide pilots interessant, omdat die laten zien waar de zorg beter geregeld kan en wat daarvoor nodig is. ‘Hier kan de hele wereld van leren’, zegt ze enthousiast. ‘Er zijn heel veel gezinnen waarin meerdere problemen spelen, daar hebben we nou juist dat ‘één gezin, één plan’ voor bedacht. En dan moeten er dingen wezenlijk anders. Bijvoorbeeld het kijken naar wat een gezin nodig heeft’.

Maar het denken vanuit regels en wetten is hardnekkig, weet ze. ‘Natuurlijk gebeurt er van alles in gemeenten. Maar een wethouder moet daarvoor wel stevig in z’n schoenen staan en de raad moet ook mee willen.’

Schuiven met budgetten en het toekennen van een gezinsbudget zonder dat alle bedragen precies vastliggen, dat kan alleen als er vertrouwen is. ‘Het is toch een aardverschuiving’, zegt ze. ‘En dan moet iedereen mee willen, anders gebeurt het niet.’