De toegang: aanspreken en ondersteunen

De Transitiecommissie Stelselherziening Jeugd (TSJ) voert op dit moment gesprekken met gemeenten ter voorbereiding op de vierde rapportage, die medio juni zal verschijnen. Met de gesprekken willen we een actueel en getrouw beeld krijgen van de voortgang bij gemeenten. Met nog acht maanden te gaan, is er weinig tijd en moet er nog veel in gang gezet dan wel gerealiseerd worden.

Breed is onderkend dat gemeenten prioriteiten moeten stellen om te zorgen dat continuïteit van zorg geborgd is per 1 januari 2015. In onze rapportage van februari hebben we als TSJ daarvoor een aanzet geleverd met vijf punten. In maart heeft het Transitiebureau Jeugd, van rijk en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) tien focuspunten voor gemeenten gepresenteerd. Op beide lijstjes heeft een adequaat functionerende ‘toegang’ een prominente plek.

Terecht, ouders en jeugdigen moeten na 1 januari ergens terecht kunnen voor vragen en advies, een plek waar ondersteuning en zorg beschikbaar is en waar een snelle en juiste doorgeleiding plaatsvindt naar gespecialiseerde zorg als dat nodig is. Het is een van de meest cruciale onderdelen van het nieuwe integrale stelsel. En een onderdeel dat op 1 januari moet functioneren aangezien de toegang vanaf dat moment geen taak is van de gecertificeerde instelling en het CIZ geen indicaties meer zal verstrekken.

De toegang is ook het onderdeel waarvoor de gemeenten zelf aan zet zijn. Waar veel onderwerpen door ‘de regio’ worden opgepakt, is de toegang een onderwerp dat veelal bij de gemeente zelf is belegd. Uit de gesprekken met de gemeenten krijgen wij een zeer divers beeld. Gemeenten die al gericht met implementatie van gebiedsteams (of wijk- of sociale teams) aan de slag zijn, al dan niet voortbordurend op bestaande pilots en of experimenten. Het zijn gemeenten die beschikken over realistische en vertrouwen wekkende  implementatieplannen.

Er zijn ook gemeenten die weliswaar op hoofdlijnen een beeld hebben hoe de toegang er uit zal gaan zien (er komt immers een wijk, buurt of sociaal team, want dat staat in de visienota), maar bij doorvragen blijkt dat er nauwelijks besluiten zijn genomen laat staan acties in gang zijn gezet over bijvoorbeeld bemensing, benodigde deskundigheden, organisatorische inbedding, mandaten, financiering, P&C, sturing en beheersing etc. Gelukkig is er dan wel vaak een ‘kwartiermaker’ die wordt belast met de concrete uitwerking van het buurtteam. Oh ja,  de kwartiermaker moet nog wel worden geworven….    

Om continuïteit te borgen, zijn er al diverse vangnetten gecreëerd. Denk aan de afspraken over de Bureaus Jeugdzorg, voor zorgaanbieders is de Transitieautoriteit in positie gebracht en voor de Jeugd-GGZ zijn afspraken gemaakt over de inkoop voor 2015 en de ondersteuning door zorgverzekeraars. Als je het speelveld op deze wijze overziet, is er op één onderdeel nog geen operationeel vangnet gecreëerd en dat heeft betrekking op het gemeentelijke handelen zelf. Wat als een individuele gemeente niet klaar is met zijn huiswerk? Tuurlijk, de staatssecretaris heeft de formele bevoegdheid om een aanwijzing te geven. Maar wanneer weet de staatssecretaris dat het zover is dat een aanwijzing nodig is en hoe lang duurt zo’n juridische aanwijzingsprocedure eigenlijk? In mijn ogen is de aanwijzingsbevoegdheid dan ook niet een instrument dat in de praktijk van de komende maanden tijdig ingezet kan worden.

Gemeenten moeten dus fors aan de slag om de toegang te realiseren, waarbij wij zien dat de voortgang bij diverse gemeenten op zijn minst twijfelachtig is. Is het erg dat daarvoor op dit moment geen realistisch vangnet beschikbaar is? Nee, zolang gemeenten elkaar maar onderling de maat durven te nemen. Gemeenten in een regio zijn onderling van elkaar afhankelijk. Achterblijvende gemeenten hebben een effect en uitstraling op de gehele regio. Als lokaal de toegang niet op orde is, is de kans reëel dat uiteindelijk meer gespecialiseerde hulp moeten worden geboden en dus ook eerder een beroep wordt gedaan op de financiële solidariteit binnen de regio. In elke regio zijn er voorlopers en achterblijvers. En de regio’s en de gemeenten weten dat ook van elkaar, of zouden dat moeten weten.

Spreek elkaar aan op de voortgang, biedt ondersteuning en accepteer ondersteuning (al dan niet onder ‘zachte’ bestuurlijke drang). Gemeentelijke samenwerking is altijd omgeven met allerlei gevoeligheden. Niet in de laatste plaats als het de verhouding en samenwerking tussen grotere gemeenten en kleinere gemeenten betreft. Van Calimero-gedrag tot ‘ik-weet-het-beter-gedrag’. Stap over deze gevoeligheden heen. Wethouders moeten lef tonen, elkaar aanspreken en elkaar scherp houden. Anders zijn de negatieve effecten te groot. Dit is een reëel risico dat niet mag optreden. Kortom: er is nog veel te doen.