De spreidingswet kan 175 miljoen euro gaan kosten

Het kabinet rekent ermee dat de nieuwe Spreidingswet 175 miljoen euro zal kosten. Dat geld gaat naar de bonussen die gemeenten krijgen per asielzoeker die ze opvangen, maar ook naar een ICT-systeem en naar de uitvoering. De wet moet een einde maken aan het structurele gebrek aan opvangplekken voor asielzoekers.

Kloppend hart

Dagblad Trouw bericht hierover, op basis van een toelichting van het bijbehorende wetsvoorstel dat het kabinet kortgeleden aan de Raad van State heeft gestuurd. De spreidingswet heet formeel Wet gemeentelijke taak mogelijk maken asielopvangvoorzieningen en heeft als kloppend hart dat niet langer alleen het rijk, maar voortaan ook gemeenten medeverantwoordelijk zijn voor de uitvoering van de internationale wetgeving rond de opvang van vluchtelingen.

Vrijwillig

Tot nog toe werken gemeenten op vrijwillige basis samen met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers. Veel gemeenten doen dit echter al jaren niet meer. De opvang van asielzoekers vindt met name plaats in het noorden en oosten van Nederland. Als staatssecretaris voor Asiel en Migratie heeft bewindsman Eric van der Burg geen aanwijzingsbevoegdheid. Hij kan dus geen gemeenten aanwijzen die een opvanglocatie moeten openen. Als de wet begin 2023 door het parlement komt, krijgt hij die bevoegdheid in elk geval de komende vier jaar wel.

Verleiding

Behalve die dwang, is de financiële verleiding een belangrijk element van de wet. In de eerste drie maanden na ingang van de wet kunnen gemeenten een vergoeding krijgen van 2500 euro per opvangplek als ze minstens honderd opvangplekken voor ten minste vijf jaar aanbieden. Die duurzame opvangplekken zijn nodig omdat van de huidige 30.000 plekken in asielzoekerscentra (azc's) slechts de helft op langere termijn beschikbaar blijft, zegt de staatssecretaris. Zo zal een momenteel grote opvanglocatie als het azc in Budel in Noord-Brabant binnen afzienbare tijd verdwijnen. In 2023 zijn volgens Eric van der Burg 55.000 opvangplekken nodig, waarvan 40.000 duurzame plekken nog gevonden moeten worden.

Bonus

Om gemeenten tot vrijwilligheid te bewegen, krijgen gemeenten die uit zichzelf opvangplekken beschikbaar stellen een bonus bovenop de 'reële compensatie' die ze krijgen voor de asielopvang. Die bonus mogen zij vrij besteden. Het gaat in de drie eerste maanden na ingang van de wet om het eerder genoemde bedrag van 2500 euro. Ook provincies kunnen 1500 euro per opvangplek krijgen als zij een grote inspanning leveren. Gemeenten die pas na de genoemde drie maanden in beweging komen, maken ook dan nog kans op een bonusbedrag van 1500 euro.

Adviesraad

De Adviesraad Migratie is kritisch over deze manier van financieren. De gemeenten blijven alsnog zitten met structurele financiële onzekerheid. Het kabinet spreekt over een 'reële compensatie' van de kosten die gemeenten moeten maken, maar de adviesraad vraagt zich af 'hoe deze compensatie zich verhoudt tot de werkelijk gemaakte kosten'. Kennelijk is er twijfel of de compensatie door het rijk de gemaakte kosten wel dekt. Daarom heeft de adviesraad liever dat het rijk de 'daadwerkelijke kosten vergoedt die gemeenten maken voor het beschikbaar stellen van opvangvoorzieningen, in plaats van te proberen om gemeenten met een bonus te verleiden om meer dan het aantal vastgestelde opvangplaatsen te leveren'.

VNG

Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) twijfelt of de bonussen veel bijdragen, na te hebben overlegd met zestig gemeenten. De praktische moeilijkheden lijken namelijk te groot: een gebrek aan geschikte locaties, schaarste aan personeel, de aandacht die de opvang van de nu 90.000 Oekraïense ontheemden vraagt, en de beperkte ruimte voor nieuwbouw in verband met onder meer de stikstofwetgeving. Daarnaast heeft de opvang van asielzoekers ook financiële gevolgen voor andere gemeentelijke verantwoordelijkheden, zoals jeugdzorg, onderwijs, leerlingenvervoer en kinderopvang, schrijft de VNG. De gemeenten horen graag wat het kabinet op die punten denkt te kunnen compenseren.