De nieuwe ijstijd

Als ik aan deze column begin, is het 1 februari 2012. De dag die goede kans maakt de geschiedenis in te gaan als ‘Social D-Day’. De dag dat de Wet Werken naar Vermogen (WWnV) op tafel ligt bij de Tweede Kamer. De wet die het voor iedereen mogelijk moet maken om aan de slag te komen en werk te vinden bij een werkgever. Staatssecretaris van dienst, Paul de Krom, zeg maar het Rayonhoofd Den Haag, spreekt in het persbericht van een ‘fundamentele omslag in het denken over en omgaan met mensen die een arbeidsbeperking hebben’. Je zou bijna denken: ‘It Git Oan!’ En even lijkt zelfs die oer Hollandse ijspret zich aan te dienen. Toch blijft mijn gevoelstemperatuur op een laag niveau hangen: voorbode van een nieuwe ijstijd?

Nu loop ik al een aantal jaren mee in de wonderlijke wereld van arbeidsmarkt en sociale zekerheid; een wereld waarin het kan vriezen en dooien, soms zelfs tegelijk. Toch weet ik gewoon dat er absoluut geen discussie bestaat over de noodzaak om zoveel mogelijk mensen aan het werk te helpen of te krijgen. Dus vraag ik me af: ‘Hoezo, fundamentele omslag!?’ ‘Heb ik iets gemist?’

Volgens mij bedoelt de staatssecretaris dat het Rijk veel minder geld zal uitgeven om mensen met een beperking of met grote afstand tot de arbeidsmarkt te ondersteunen. Het credo is: mensen gaan nu gewoon aan het werk (voorheen wilden of konden ze dat blijkbaar niet?!) en werkgevers moeten gewoon banen aanbieden (voorheen deden of wilden ze dat kennelijk niet?). En als zo’n werknemer meer kost dan oplevert, betalen de gemeenten de aanvullende loondispensatie tot maximaal het minimumloon (en dat deed de gemeente voorheen inderdaad niet).
De enige garantie van het Rijk is een landelijk budget voor uitkeringen, loondispensatie en begeleiding (en dat bestond al!). Nieuws is wel dat het kabinet dit budget met 1,8 miljard euro naar beneden bijstelt, en dát is dus wel een fundamentele omslag! Zeg maar rustig: een ijskoude sanering, om in beweging te komen en te blijven, terwijl het ijs niet dik genoeg is. Daarmee neemt ons Rayonhoofd in Den Haag grote risico’s!

Nu is er natuurlijk niks op tegen om in crisistijden kritisch te kijken naar uitgaven in de sociale zekerheid. Maar het is een beetje Krom om te denken dat anderen de problemen wel even oplossen. Alsof één nieuwe wet het leven verandert. Was het maar zo simpel! Dan hadden burgers, werkgevers en gemeenten het samen al lang geregeld. Deze praktijk is nog lastiger dan het uitschrijven van een Elfstedentocht bij min 20. En dat is ook al niet makkelijk. Want in een arbeidsmarkt gebaseerd op vraag en aanbod, leidt een loondispensatie-instrument toch niet ineens tot meer werkgelegenheid voor kwetsbare groepen. Daar is veel meer voor nodig: namelijk motivatie, stimulans, betrokkenheid en aanpassingsvermogen, en dat geldt voor zowel werknemers als werkgevers. En juist op dit punt had De Krom voor een echt fundamenteel andere aanpak kunnen en moeten kiezen.

Waar het beperken van de schade nog meer centraal komt te staan (minder uitkeringen), het risico voor de werkgever minimaal moet zijn (goedkopere werknemers zonder verplichtingen) en mensen volgens een nieuwe methode op grond van loonwaarde in categorieën worden verdeeld (kansrijk en kansarm), draait het toch weer om de vraag: wie betaalt de rekening? En dat is in elk geval niet de staatssecretaris, want die verlaagt het budget juist en is niet verantwoordelijk voor de uitvoering.

Willen we echt een fundamenteel andere benadering van de arbeidskansen voor mensen met een beperking, dan moeten we investeren in betere mogelijkheden, in eerlijkere arbeidsverhoudingen en echte collegialiteit. Met als belangrijkste handvat, dat je niet (alleen) regels nodig hebt, om een verandering te kunnen aanjagen, maar vooral ook mensen die willen en die gestimuleerd worden. Ik ben benieuwd waar het debat in de Tweede Kamer over zal gaan! Mijn Kamervraag zou zijn: “Hoe denkt het kabinet in deze nieuwe ijstijd mensen die langs de kant staan of komen te staan op gang te helpen, zonder te vervallen in een simpel ‘wie niet werkt zal niet eten’?”

Hans Spigt