Belangrijker dan ooit

Het was de dag na de Tweede Kamerverkiezingen, de dag van het Divosa Najaarscongres. Het congres droeg de titel ‘Hou ’t simpel’ en ging over het vinden van eenvoud in de complexiteit van het sociaal domein.

De exitpoll had de avond ervoor nog een laagje complexiteit toegevoegd. Wat betekent de verkiezingsuitslag voor het sociaal domein? Het gonsde in de congreszaal van de meningen, gevoelens, ideeën en toekomstvoorspellingen. Conclusie: niemand weet het want uiteindelijk kan niemand echt voorspellen wat er nu gaat gebeuren. Want een uitslag als deze is in Nederland ongekend.

Hoe de toekomst zich ook zal ontvouwen; dat zo’n groot deel van Nederland op PVV en NSC heeft gestemd, mogen we opvatten als een call to action. Gericht aan een overheid die het contact met zijn inwoners lijkt te zijn kwijtgeraakt. ‘De overheid’ roept bij velen een beeld op van een computergestuurd systeem dat mensen door hoepeltjes laat springen en maar brieven uit blijft spugen. Of het nu gaat om stikstof, klimaat, toeslagen of de woningnood: we vervatten alles in modellen, kaarten en in (digitale) systemen. We zijn doorgeslagen in rechtmatigheidscontroles, efficiency-denken, standaardiseren en automatiseren. Ingegeven vanuit new public management, ooit (verstandig) bedacht om de dienstverlening aan burgers beter en gemakkelijker te maken, is deze werkwijze langzamerhand verworden tot een beoordelende, wantrouwende karikatuur van zichzelf, met een overheid die te vaak beleefd wordt als afstandelijk en onbereikbaar. Als je als inwoner iets nodig hebt, dan moet je met formulieren en bewijzen kunnen aantonen dat je daar recht op hebt en als dat niet lukt: jammer dan, zoek het zelf maar uit.

Geen wonder dat mensen stemmen op mensen die beloven hier een einde aan te maken. Mensen verlangen terug naar een tijd waarin er nog geen klimaatproblemen waren, vluchtelingen nog ver weg woonden en de wijken in de stad nog warm en hecht waren, zoals de Correspondent het zo treffend analyseerde. Een tijd waarin alles goed was, waarin je nog gewoon met de overheid kon bellen en dan een levend persoon aan de telefoon kreeg.  De Correspondent noemt dat overigens een ‘gelogen verleden’. Ook als het om het sociaal domein gaat was het vroeger niet altijd ‘beter’, en was er niet meer tijd en geld voor hulp en ondersteuning. In Nederland geven we vergeleken met andere landen nog steeds het meeste geld uit aan ondersteuning, jeugdhulp, uitkeringen en zorg. En veel meer dan vroeger bovendien.  

En toch worden boeren, burgers en buitenlui argwanender of bozer. Soms, rond de toeslagen bijvoorbeeld, is daar meer dan een goede reden voor, maar veel vaker heeft die boosheid niet met de inhoud van beleid te maken, maar met de relatie met de overheid, of eigenlijk: met het ontbreken van wederzijds vertrouwen in die relatie. Een parallel proces zien we bij afbrokkelend vertrouwen in journalistiek, wetenschap, rechterlijke macht en medische en preventieve zorg. Professionals en hun leidinggevenden doen hun stinkende best, maar hebben de beeldvorming en soms ook de praktijk tegen. Wij, degenen die in het sociaal domein werken, willen iedere inwoner de best mogelijke dienstverlening bieden en we zijn zelf net zo goed burgers. We zijn gewone mensen die iets willen betekenen voor anderen in kwetsbare situaties, met behulp van de systemen die daarvoor zijn ontworpen. Maar veel van juist die fijnmazige, gedetailleerde en complexe systemen zijn aan het eind van hun houdbaarheid gekomen en maken het onnodig moeilijk om te kunnen investeren in de relatie met de inwoners voor wie we het doen. Als deze verkiezingsuitslag iets laat zien, dan is het wel dat herstel van wederzijds vertrouwen in die relatie belangrijker is dan ooit.