Doorbraak in buikpijndossier: gemeente moet inkomen aanvullen

De gemeente Arnhem moet een echtpaar compenseren dat door een onhandige samenloop van wetgeving onder het bestaansminimum terechtkwam, bepaalt de Centrale Raad van Beroep. Daarmee heeft de hoogste bestuursrechter een oplossing aangedragen voor een probleem waarmee de politiek zich jarenlang geen raad wist.

Terugvordering

Het Arnhemse echtpaar kreeg in 2015 en 2016 te maken met een flinke terugvordering op de huur- en zorgtoeslag en het kindgebonden budget van in totaal bijna 1000 euro. De oorzaak was een 'gebrekkige afstemming van fiscale regelingen', zoals de Centrale Raad van Beroep (CRvB) het noemt.

Toetingsinkomen

Het stel is afhankelijk van drie verschillende bronnen van inkomen: een WIA-uitkering (voor arbeidsongeschiktheid), toeslagen en aanvullende bijstand. Door een onbedoeld effect van een aanpassing van het belastingstelsel (namelijk: de afbouw van de algemene heffingskortingen) kwam het inkomen van het paar onder het bestaansminimum terecht. Het toetsingsinkomen voor de toeslagen steeg, waardoor de toeslagen werden verlaagd. Netto hield het stel daardoor minder over dan wanneer het volledig bijstandsafhankelijk was geweest.

Doorbraak

Het is een kwestie die speelt voor zo'n 5000 huishoudens in Nederland. Al in 2016 vroeg de Nationale ombudsman aandacht voor het probleem, en de Rechtspraak noemde het in het jaarverslag van 2021 een buikpijndossier, maar tot op de dag van vandaag wist de rijksoverheid het knelpunt niet op te lossen. Ook nadat de rechter navraag deed bij het verantwoordelijk ministerie, bleef een oplossing uit. Daarom forceert de Centrale Raad van Beroep (CRvB), de hoogste bestuursrechter, nu een doorbraak.

Bijleggen

In een uitspraak op dinsdag bepaalde de CRvB dat de gemeente via de algemene bijstand het verschil met het bestaansminimum moet bijleggen. Daarbij moet de gemeente ook de 'eventuele brutering van de verhoging voor zijn rekening te nemen, zodat het toetsingsinkomen gelijk blijft', stelt de rechter. De bijstand wordt bovendien met terugwerkende kracht toegekend. Dat mag normaal gesproken niet, maar de rechter vindt dat in deze 'bijzondere omstandigheden' toch gerechtvaardigd.

Terecht

Jurist André Moerman, die zich voor de Landelijke Organisatie Sociaal Raadslieden bezighoudt met het signaleren van gebreken in wet- en regelgeving, was al langer bekend met het probleem. Hij noemt het schandalig dat de regering de kwestie maar voor zich uit bleef schuiven, en vindt het terecht dat de CRvB nu een doorbraak forceert.

Actie nodig

Moerman merkt op dat de meeste mensen die door deze fout worden geraakt, niet weten wat er aan de hand is. Het is immers erg complex. Gemeenten zouden hen actief moeten benaderen, vindt Moerman. 'Heel fijn dat er een oplossing is. Maar nu is actie nodig om ervoor te zorgen dat iedereen die het treft hier ook mee geholpen wordt.'

Foutje

Arnhems wethouder Mark Lauriks (Bestaanszekerheid, PvdA) laat weten 'erg blij' te zijn met de uitspraak. 'Er zat een foutje in de wet, waar mensen zelf part noch deel aan hebben. Het kan niet zo zijn dat Arnhemmers in zo’n situatie daar dan de dupe van zijn.'

Vijf anderen

Volgens Lauriks had de gemeente samen met het echtpaar gezocht naar oplossingen, maar waren die niet te vinden. 'Het CRvB zegt nu gelukkig dat gemeenten dit moeten herstellen. Dat doen we graag en we zoeken uit hoe we dat het beste kunnen doen, voor deze mensen, maar ook voor vergelijkbare gevallen.' Op dit moment zijn er bij de gemeente Arnhem vijf andere echtparen bekend bij wie hetzelfde speelt.

Ingewikkeldheid

De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) heeft nog geen reactie op de uitspraak. 'Wel signaleren we al jaren dat mede door ingewikkeldheid van fiscale regelingen en toeslagen de bestaanszekerheid zwaar onder druk staat', aldus de vereniging.