Tot 1 op de 7 in geldnood door energieprijzen

Door stijgende energieprijzen kunnen bijna 1,2 miljoen huishoudens met financiële problemen te maken krijgen. Dat berekende het Centraal Planbureau (CPB) in een stresstest, die laat zien in hoeverre Nederlandse huishoudens bestand zijn tegen blijvend hoge energieprijzen. Om groeiende energiearmoede te voorkomen, is een verhoging van de uitkeringen en het minimumloon effectiever dan een verlaging van accijnzen en btw, stelt het CPB.

Blijvend hoge prijzen

In de stresstest berekent het CPB wat er gebeurt als Nederlandse huishoudens te maken krijgen met blijvend hoge prijzen voor energie en andere vaste lasten. Bij het prijspeil van begin vorig jaar hadden al 500.000 huishoudens moeite om de rekeningen te betalen. In het basisscenario, waarin de energieprijs drie keer zo hoog is als toen, komen daar 170.000 huishoudens bij.

Donker scenario

Als de energieprijs nog verder stijgt en stabiliseert op zeven keer het peil van begin 2021 – een 'donker scenario' – komen daar nog een half miljoen huishoudens bovenop. In dat geval hebben zo'n 1,2 miljoen huishoudens (ongeveer 1 op de 7) moeite om de rekeningen te betalen. Het huidige prijsniveau ligt min of meer tussen de twee scenario's in.

Buffers

In totaal komen tussen de 9 en 15 procent van de huishoudens in geldnood bij blijvend hoge energieprijzen. Ruim de helft daarvan kan het nog minstens een jaar uitzingen door in te teren op de financiële buffers. Tussen de 190.000 en 350.000 huishoudens komt al binnen drie maanden in geldnood.

Bijstand

Met name mensen in de bijstand zijn kwetsbaar. In het donkere scenario zitten ruim 8 op de 10 bijstandsgerechtigden in de knel met de vaste lasten. Bij de helft daarvan spelen de problemen al binnen drie maanden op. Vanwege de vermogenstoets hebben bijstandsgerechtigden per definitie geen grote buffers.

Maatregelen

De rijksoverheid heeft een aantal eenmalige maatregelen genomen om de effecten van de stijging te dempen. Zo is de energiebelasting en de accijns op brandstof verlaagd en wordt er een energietoeslag van 800 euro uitgekeerd aan huishoudens met een inkomen tot 120 procent van het sociaal minimum. Mochten die maatregelen permanent beleid worden, dan zorgt dat in de berekeningen van het CPB voor een lichte daling van het aantal huishoudens in geldnood (240.000 in het donkere scenario en 160.000 in het basisscenario). Met andere woorden: het beleid helpt slechts deels.

Doelmatig

Het CPB stelt dat generieke maatregelen, zoals het verlagen van accijnzen en belastingen, weinig doelmatig zijn. Voor de hardst geraakte groep is het te weinig, en bovendien bereikt de hulp ook veel mensen die het niet per se nodig hebben. De stresstest wijst immers uit dat het merendeel van de Nederlandse bevolking niet in geldnood komt door de prijsstijging. Effectiever is het om het inkomen van de meest kwetsbare groepen structureel te versterken, door bijvoorbeeld het minimumloon en de uitkeringen te verhogen.