Een pleidooi voor burgerbijslag

Het toeslagensysteem is failliet en meer werken loont niet. Hoe is het zo fout gegaan? Kan dat niet anders? Ja, dat kan anders: met een systeem van burgerbijslag (naar analogie van de kinderbijslag). Iedere volwassene – tot de AOW-leeftijd – krijgt maandelijks 600 euro.

Onder het huidige stelsel ontvangen mensen met een inkomen tussen bijstand en modaal volgend jaar 600 euro per maand aan inkomensafhankelijke belastingkortingen. Dat bedrag kunnen we beter rechtstreeks overmaken. Daar bovenop stellen we voor dat elk huishouden 400 euro woontoeslag ontvangt, onafhankelijk van het inkomen. Dan kunnen hypotheekrenteaftrek plus toeslagen als huur- en zorgtoeslag verdwijnen. Een alleenstaande ontvangt straks 600 euro burgerbijslag en 400 euro woontoeslag, tezamen 1.000 euro. Een stel begint met tweemaal 600 plus 400 is 1.600 euro. Alle inkomensafhankelijke belastingkortingen en toeslagen vervallen.

Wat gebeurt er met de overige toeslagen? De kinderopvang wordt vrijwel gratis gemaakt door Rutte IV, dus de kinderopvangtoeslag kan vervallen. Het kindgebonden budget vervangen we door een hogere kinderbijslag van 300 euro per maand, net als in Duitsland. De zorg- en de huurtoeslag worden, zoals gezegd, een inkomensonafhankelijke woontoeslag.

Het kabinet Rutte III heeft belastingkortingen inkomensafhankelijk gemaakt. Klinkt logisch: de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten. Maar nu hebben we een stapeling van inkomensafhankelijke regelingen waardoor werken niet meer loont. Lage en middeninkomens zijn de klos. Eenverdieners houden van elke extra euro slechts 20 cent over en tweeverdieners zo'n 30 cent.

Met de burgerbijslag lossen we drie structurele problemen op: bestaansonzekerheid, de armoedeval en lage arbeidsparticipatie.

Bestaanszekerheid wordt weer normaal. Bovenop de burgerbijslag en de woontoeslag komt inkomen uit betaald werk. Voor de kleine groep die geen betaald werk vindt, blijft een veel kleinere bijstand bestaan. Ook verdwijnt de verplichting van arbeidsongeschikten om 30 procent in te leveren bij betaald werk. De twee miljoen flexwerkers en de één miljoen ZZP’ers hebben dan een vaste vloer onder hun wisselende inkomsten. Uitkeringsgerechtigden krijgen perspectief.

De armoedeval is verleden tijd. De laagste inkomens gaan twee derde van hun inspanningen behouden. De grote groep die tussen de 20.000 en 70.000 euro per jaar verdient, houdt 50 of 60 procent over. Dat komt door een nieuw belastingstelsel. Laten we terugkeren naar een schijvenstelsel voor de inkomstenbelasting. Vier schijven van 33 tot 60 procent: 33 procent tussen nul en 20.000 euro; 40 procent van 20.000 euro tot modaal; 50 procent van modaal tot 70.000 euro; en het toptarief gaat naar 60 procent. Klinkt 60 procent hoog? Bedenk wel dat iedereen burgerbijslag ontvangt, ook de rijken. 

Arbeidsparticipatie stijgt doordat mensen netto meer overhouden. In combinatie met de vrijwel gratis kinderopvang zullen parttimers meer uren gaan werken. Een deel van de arbeidsongeschikten zal één of twee dagen gaan werken om comfortabeler te leven. Meer mensen worden ZZP'er of ondernemer.

We blijven Nederlanders, dus willen we weten hoeveel dit burgerbijslagstelsel kost. Inderdaad is dit systeem ongeveer 10 miljard duurder dan het huidige systeem. Maar dat kunnen we betalen. Hoe? Met een hogere belasting op vermogen.

Het belastingstelsel was immers toch al aan vernieuwing toe. Het CPB liet onlangs zien dat onze belastingen niet progressief zijn, maar degressief. De onderste helft kijkt aan tegen 55 procent belastingen (inkomstenbelasting, BTW, etc.) aan en de miljardairs tegen 21 procent. De hoofdoorzaak van die scheve verdeling is dat vermogen nauwelijks wordt belast.

Alexander de Roo is voorzitter van de vereniging Basisinkomen Nederland. Tussen 1999 en 2004 was hij lid van het Europees Parlement namens GroenLinks.