De Woo, Wams en Wdo: uitdaging voor gemeenten

Welke wetten zijn actueel in de digitale transformatie voor gemeenten en andere overheden? We spreken erover met Daniëlle Valk, Manager IT Risk Assurance en Ruben de Graaf, Senior Manager Zorg bij BDO.

De Wet open overheid (Woo)

De eerste wet is de Wet open overheid (Woo). Deze is op 1 mei 2022 in werking getreden als vervanger van de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). “Het hoofddoel van de Woo is om overheidsinformatie beter vindbaar, uitwisselbaar, ontsloten en gearchiveerd te maken”, legt Daniëlle uit. “Het streven is om overheidsinformatie beter beschikbaar te stellen, zodat deze effectiever kan worden gebruikt voor sturing en besluitvorming.”

De meeste mensen kennen de Woo van de appjes die Mark Rutte heeft verwijderd van zijn telefoon. In het kader van de Woo had hij die moeten bewaren. De Woo legt, anders dan de voorganger Wob, de verplichting op tot actieve informatieverstrekking. Er zijn 17 categorieën van informatie die actief openbaar gemaakt moeten worden. Je kan er als gemeente echter ook voor kiezen om vanuit de ambitie van transparantie en openbaarheid meer informatie openbaar te maken. 

In het kader van de Woo worden veel verzoeken om inzage in overheidsinformatie ingediend, bijvoorbeeld door burgers. Gemeenten zijn verplicht om hier binnen 4 weken op te reageren, met een mogelijke verlenging van 2 weken. “In de praktijk blijkt dat deze termijnen vaak niet worden gehaald”, vertelt Daniëlle. “Uit onderzoek blijkt zelfs dat de gemiddelde doorlooptijd maar liefst 162 dagen bedraagt.”

Een uitdaging voor gemeenten

Om te voldoen aan de Woo, moeten gemeenten meer datagedreven gaan werken en hun informatiehuishouding op orde hebben. Zo zijn autorisaties bijvoorbeeld van groot belang. Het is noodzakelijk om te waarborgen dat goede processen wordt ingericht voor het openbaar maken van informatie en het tijdig kunnen voldoen aan Woo verzoeken. Samenwerking tussen gemeenten in ketensamenwerking is hierbij essentieel. “Het bepalen wat er onder de Woo valt en het juist labelen van informatie is een uitdaging. Hiervoor is een lijst met standaarden beschikbaar gesteld waar je op kunt zien welke soort informatie verplicht moet worden gedeeld. Zo moeten jaarplannen en onderzoeksrapporten die geen onderdeel vormen van de standaarduitvoering van taken openbaar worden gemaakt”, legt Daniëlle uit.

Wet aanpak meervoudige problematiek sociaal domein (Wams)

Sinds de decentralisatie in 2015 hebben gemeenten meer taken en verantwoordelijkheden gekregen in het sociale domein. Dit heeft geleid tot een grotere behoefte aan informatie-uitwisseling tussen verschillende betrokken partijen, zoals gemeenten, zorginstellingen en leveranciers. “De Wet aanpak meervoudige problematiek in het sociale domein (Wams) is een initiatief dat is ontwikkeld om gemeenten te ondersteunen bij de integrale aanpak van problematiek binnen gezinnen”, legt Ruben uit. “De wet treedt per 1 juli 2024 in werking. Voor gemeentes is nu het moment om zich hierop voor te bereiden.”

Het doel van de Wams is om hulpvragen beter te kunnen beantwoorden en af te stemmen op de specifieke behoeften van gezinnen. “Gemeenten waren aanvankelijk terughoudend om informatie uit te wisselen vanwege de privacywetgeving, maar de Wams biedt nu een juridische grondslag voor deze uitwisseling over gezinnen met complexe, meervoudige problematiek.” Het proces begint met een meldpunt waar burgers, naasten of professionals vragen, zorgen of signalen kunnen indienen over een gezin. Door middel van triages wordt beoordeeld of de Wams van toepassing is.

Voordelen en uitdagingen

Ruben legt uit dat de Wams verschillende voordelen biedt voor zowel gezinnen als gemeenten. “Gezinnen zullen een betere coördinatie ervaren vanuit de organisaties die hen helpen. Daarnaast hoeft een gezin zelf niet meer als tussenpersoon te fungeren bij het verstrekken van informatie, maar kunnen organisaties dat onderling met elkaar uitwisselen.” Dit vermindert de belasting voor gezinnen. “Gemeenten kunnen de informatie beter benutten en zorgen voor een integrale aanpak van problematiek.”

Bij de implementatie van de Wams zijn er ook een aantal belangrijke uitdagingen en aandachtspunten; het vraagt om aanpassingen van beleid, uitvoering en IT-ondersteuning. Het succes van de implementatie hangt grotendeels af van de digitale bestuurskracht: hoe slagvaardig ben je als gemeente om IT-veranderingen door te voeren in processen en te borgen in beleid?

Tip: Om gemeenten te helpen bij de implementatie van de Wams, heeft BDO een Goede start canvas ontwikkeld wat helpt bij de implementatie. 

De Wet digitale overheid (Wdo)

De Wet digitale overheid is een wet die tot doel heeft de digitale overheidsdienstverlening te verbeteren door het verplicht stellen van standaarden voor elektronisch verkeer. Deze wet biedt een kader waarin aan veiligheidsstandaarden moet worden voldaan, denk hierbij aan autorisatie en bescherming tegen cybercrime. Het wetsvoorstel is op 21 maart 2023 door de Eerste Kamer aangenomen, maar de invoering zal met ingang van 1 juli 2023 gefaseerd plaatsvinden. Het is nog niet duidelijk wanneer de wet volledig in werking zal treden.

Een belangrijk aspect (fase 1) van de Wet digitale overheid is dat er wordt toegezien op een veilige manier van inloggen bij overheidsinstanties. Dit is verplicht gesteld door de Europese Unie. Zo moet gebruik worden gemaakt van tweefactorauthenticatie, conform de Europese eIDAS-verordening. “Dit is bijvoorbeeld relevant bij het aanvragen van een paspoort of parkeervergunning. Burgers loggen hierbij meestal in door middel van DigiD, hiervoor zijn strenge verplichte audits van toepassing. Toch gebruiken sommige gemeenten ook andere technieken die niet onder deze auditplicht vallen. De Wdo zorgt dat ook hierop toezicht is”, vertelt Daniëlle.

De volgende fases van de wet richten zich voornamelijk op de betrouwbaarheid van data. Dit is een belangrijk aspect, zeker met de huidige opkomst van kunstmatige intelligentie. “Zo is niet alle informatie die wordt verstrekt door bijvoorbeeld ChatGPT altijd juist.” Het is belangrijk om op te merken dat de wet nog niet definitief is en nog kan veranderen voordat deze volledig in werking treedt.