AP: ‘Dit wetsvoorstel gaat verder dan toeslagenaffaire’

De Autoriteit Persoonsgegevens is uitermate kritisch over een voorstel voor een nieuwe datakoppelwet van minister Grapperhaus (CDA, Justitie en Veiligheid) dat bij de Eerste Kamer ligt. Die wet zou de deur openzetten voor privacyschendingen die nog verder gaan dan wat er is gebeurd in de toeslagenaffaire of bij het omstreden fraudeopsporingssysteem SyRI.

‘Verkeerde lijstje’
De Eerste Kamer moet de wet dan ook blokkeren, raadt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) aan. Het gaat om de Wet gegevensverwerking door samenwerkingsverbanden (WGS), die bedoeld is om ondermijnende criminaliteit beter aan te pakken. De wet geeft overheidsorganisaties én private partijen echter zeer ruime bevoegdheden om persoonsgegevens met elkaar te delen, signaleert de AP. Dit kan grote gevolgen hebben voor mensen die ‘op het verkeerde lijstje’ terechtkomen, aldus de privacywaakhond.

Netjes regelen
AP-voorzitter Aleid Wolfsen erkent zonder meer dat de aanpak van ‘ondermijnende’ criminaliteit heel belangrijk is. ‘Maar dat moet je wel netjes regelen. Aan de toeslagenaffaire en het FSV-schandaal hebben we gezien hoe mensen in de knel kunnen komen. Dit wetsvoorstel gaat verder. Het gaat ook verder dan het sterk bekritiseerde SyRi.’

Massasurveillance
‘Dit wetsvoorstel maakt het mogelijk dat nog veel meer instanties persoonsgegevens met elkaar delen, zonder dat er duidelijk iets aan de hand is', legt Wolfsen uit. 'En niet alleen overheidsinstanties, ook private partijen. Hier ligt het risico van massasurveillance op de loer. Dat kan ingrijpende gevolgen hebben. Ook voor gewone, nietsvermoedende mensen. Het zou natuurlijk niet moeten kunnen dat jij op het verkeerde lijstje terecht komt, omdat je jaloerse buurman heeft gemeld dat je wel een erg dure auto hebt voor jouw salaris. En dat je daardoor geen hypotheek kunt krijgen. Deze wet sluit dat niet duidelijk uit.’

Vaag
De AP ziet een aantal ernstige manco's in de wet. Zo zijn de doelen van de gegevensverwerking te vaag geformuleerd, net als het type signalen dat aanleiding geeft om gegevens te delen. Ook heeft het wetsvoorstel betrekking op veel soorten persoonsgegevens, waaronder burgerservicenummers, verblijfstatus, politiegegevens en zelfs gegevens over seksueel gedrag en seksuele geaardheid. Bovendien gaat het niet alleen om gegevens van mensen zelf, maar ook van hun familie en vrienden.

Parlement
Tot slot waarschuwt de AP voor gebrekkige democratische controle op de gevolgen van de wet. De regering kan namelijk nieuwe samenwerkingsverbanden aanwijzen met een algemene maatregel van bestuur, waardoor de Eerste en Tweede Kamer daar geen invloed op hebben. Wolfsen: ‘Het wetsvoorstel zet de deur wagenwijd open voor een onbegrensde surveillance door een onbegrensde hoeveelheid partijen, publiek en privaat. En betrekt daarbij het parlement niet zoals dat hoort. Wij adviseren de Eerste Kamer daarom dringend om dit wetsvoorstel niet aan te nemen.’

Blauwdruk
De wet, ingediend door minister Grapperhaus, werd in december 2020 aangenomen door de Tweede Kamer. Daarbij stemde coalitiepartij D66 tegen, net als oppositiepartijen GroenLinks, SP, PvdD en DENK. De Eerste Kamer vroeg vervolgens om een advies van de AP. Een coalitie van criticasters, waaronder vakbond FNV, Platform Burgerrechten en de Landelijke Cliëntenraad, noemde de wet al eerder een 'blauwdruk voor meer toeslagenaffaires'.