Zwakke gemeenten de dupe van 3D

Gemeenten die er financieel toch al niet florissant voorstaan, lijken het hardst te worden getroffen door de decentralisaties in het sociale domein. Gemeenten die er goed voorstaan, hebben juist het meeste voordeel.

Dat blijkt uit onderzoek van Binnenlands Bestuur, met data van Deloitte. Hoewel gemeentelijk Nederland nog steeds wacht op de exacte verdeling van de middelen voor de drie decentralisaties, valt al veel te zeggen over de financiële positie waarin gemeenten vanaf 2015 komen te verkeren.

Rijker en armer
De resultaten zijn opmerkelijk. Er zijn financieel kwetsbare gemeenten met veel jongeren, die desondanks relatief weinig jeugdzorgbudget krijgen en daar bovenop ook nog een korting op de algemene uitkering uit het gemeentefonds. En andersom. Voor elke jongere in Culemborg is 594 euro beschikbaar, voor elke jongere in het vergrijsde Onderbanken 1280 euro.

Er zijn gemeenten met bovengemiddeld veel ouderen, die het financieel zwaar hebben maar daar bovenop ook nog minder algemene uitkering mogen verwachten. En andersom. De Zeeuws-Vlaamse gemeente Sluis krijgt volgend jaar 21 euro per inwoner minder uit het gemeentefonds, ondanks de vergrijzing en de financieel kwetsbare positie. Het niet vergrijsde en relatief rijke Uitgeest krijgt er 22 euro per inwoner bij.

Er zijn gemeenten die sociaal en financieel kwetsbaar zijn en nadeel ondervinden van de herijking – en andersom. Groningen heeft het sociaal en financieel moeilijk, maar krijgt een korting van 20 euro per inwoner op de algemene uitkering. Zeevang staat er uitstekend voor en krijgt er nog eens 35 euro per inwoner bij.

Krimpgemeenten
De situatie van een flink aantal gemeenten in krimpregio's is zorgelijk. Maar liefst 19 van hen staan er financieel nu al niet best voor, maar krijgen daar per 2015 nog een korting op de algemene uitkering uit het gemeentefonds overheen. Een aantal van hen (Delfzijl, Almelo, Emmen en Sittard-Geleen) komen bovendien als sociaal zeer kwetsbaar uit de analyse. Terwijl de vergrijzing en ontgroening er toeslaan, het beroep op bijstands- en arbeidsongeschiktheidsuitkeringen hoog zijn, de opleidingsniveaus en de inkomens laag, gaan ze er nog verder op achteruit.

Verleden
In 2015 krijgen gemeenten voor de drie decentralisaties een bedrag dat is gebaseerd op het verleden. Gaf een provincie veel uit aan jeugdzorg, dan krijgen de gemeenten verhoudingsgewijs ook meer. Werkten zorgkantoren in een regio inefficiënt of werd er zwaarder dan nodig geïndiceerd door daartoe gemandateerde zorgaanbieders, dan is dat voor gemeenten het komend jaar voordelig. Na 2015 wordt alles weer anders, omdat dan de overstap begint naar een objectief verdeelmodel.

Percentage ouderen
Binnenlands Bestuur keek naar gemeenten die er momenteel financieel matig tot slecht voorstaan en die volgens de systematiek van het gemeentefonds een kwetsbare sociale structuur hebben (veel uitkeringsgerechtigden, veel lage inkomens, veel minderheidsgroepen). Daarbij werd de herijking van het gemeentefonds per 2015 gevoegd, die voor- en nadeelgemeenten oplevert. Tot slot werd gekeken naar wat al wel bekend is over specifieke groepen. Het percentage ouderen in een gemeente zegt iets over het toekomstige beroep op de Wmo. En voor de jeugdzorg heeft het Sociaal en Cultureel Planbureau al een eerste verdeling over de gemeenten berekend.

Lees het hele verhaal in Binnenlands Bestuur 10-2014