Ondersteuning voor werkzoekenden schiet tekort

De arbeidsmarkt staat te springen om personeel, maar toch lukt het gemeenten en uitkeringsinstantie UWV niet om werkzoekenden aan een baan te helpen. Zeker één op de drie klanten van de zogenaamde re-integratieondersteuning, krijgt onvoldoende hulp. Professionals hebben vaak een te hoge caseload. Ook zijn veel bijstandsgerechtigden simpelweg niet in staat om te werken.

Dat concludeert de Nederlandse Arbeidsinspectie in het rapport 'Spiegel Bestaanszekerheid 2022', dat donderdag verscheen. Minister Van Gennip (Sociale Zaken en Werkgelegenheid, CDA) en minister Schouten (Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen, ChristenUnie) betreuren de tegenvallende resultaten, schrijven ze in een reactie op het rapport.

Grote caseloads

Wie een WW- of bijstandsuitkering heeft, krijgt hulp van de gemeente of UWV om de weg (terug) naar de arbeidsmarkt te vinden. Bij een behoorlijk aantal mensen gaat dat goed, maar de hulp schiet ook vaak tekort, ziet de Arbeidsinspectie.

Eén van de oorzaken is de combinatie van 'grote caseloads en hoge registratiedruk', waardoor professionals te weinig tijd hebben om alle werkzoekenden voldoende aandacht te bieden. Daardoor trekken juist de meest kwetsbare mensen, die het verst van de arbeidsmarkt af staan, vaak aan het kortste eind.

Gezondheidsproblemen

Een ander probleem is dat veel mensen in de bijstand simpelweg niet kunnen werken. De aanname achter de Participatiewet – waar bijstandsgerechtigden onder vallen – is dat betaald werk in principe haalbaar is. Maar twee op de drie bijstandsontvangers geven aan nu niet te kunnen werken, meestal vanwege gezondheidsproblemen. En ook op termijn is werk lang niet voor iedereen een realistisch perspectief, zien professionals in de uitvoering. Een uitgebreid onderzoek van de gemeente Den Haag leverde overigens een vergelijkbaar beeld op.

Angst

Een ander knelpunt is dat uitkeringsontvangers door de complexiteit van het systeem moeilijk kunnen overzien wat de financiële consequenties zijn van de stap van uitkering naar werk. Daardoor durven ze die stap niet altijd te zetten, uit angst voor een terugval in inkomen.

Die angst is niet ongegrond: uit onderzoek is gebleken dat de stap naar werk in bijna een derde van de gevallen niet zorgt voor meer, maar minder inkomen. En ruim 60 procent van de mensen die van uitkering naar werk gaan, krijgt te maken met concrete geldproblemen.

Geen beroep

Ook in de inkomensondersteuning zijn verbeteringen nodig, ziet de Arbeidsinspectie. Zo maken nog te veel mensen geen gebruik van de regelingen waar ze recht op hebben omdat de aanvraagprocedure te ingewikkeld is, of omdat ze niet weten welke regelingen er allemaal zijn. Eerder constateerde de Arbeidsinspectie al dat maar liefst 35 procent van de mensen die recht hebben op een bijstandsuitkering daar geen beroep op doen.

Veel gemeenten passen hun informatievoorziening niet aan op inwoners met een lage taalbeheersing, en hebben geen actief beleid om afhakers in het aanvraagproces opnieuw te benaderen. Ook weten mensen met een bijstandsuitkering vaak niet dat er ook nog andere minimaregelingen zijn waarvoor ze mogelijk in aanmerking komen, terwijl de gemeente die groep al wel in beeld heeft.

Verrekenen

Verder blijkt dat de inkomstenverrekening bij mensen die werken naast hun uitkering tot financiële problemen kan leiden. Inkomsten uit werk moeten worden afgetrokken van de uitkering, maar dat is 'voor zowel de inkomensconsulent als de klant een administratieve uitdaging', stelt de Arbeidsinspectie. Als er ergens iets fout gaat, komt de uitkeringsontvanger al snel met onvoldoende inkomen te zitten.

Maatwerk

Gemeenten hebben de bevoegdheid om de inkomensondersteuning aan te passen aan individuele omstandigheden, maar ze zijn terughoudend in het inzetten van die mogelijkheden. Uitvoerders geven aan dat het leveren van maatwerk belemmerd wordt door de tijd die het kost. Ook durven inkomensconsulenten niet altijd van de standaardregels af te wijken. Ze ervaren weinig ruimte in de wet, in het lokale beleid of in de organisatiecultuur om uitzonderingen te maken.

Leed en verdriet

Tot slot merkt de Arbeidsinspectie ook op dat het huidige niveau van de bijstand niet voor iedereen voldoende is om van te leven. Sterker nog: één op de vijf bijstandsontvangers zegt te kampen met schulden.

‘Deze uitkomst betreuren wij ten zeerste’, schrijven verantwoordelijk ministers Schouten en Van Gennip daarover. ‘We erkennen dat te veel mensen in Nederland kampen met ernstige geldzorgen, problematische schulden of leven rondom de armoedegrens. Daar gaat enorm veel leed en verdriet achter schuil.’