Grote woorden en kleine daden

Wie de tientallen pagina's aan Kamerbrieven leest die minister Schouten de afgelopen maanden heeft geproduceerd over haar herziening van de bijstandsregels, kan niet anders dan waardering opbrengen voor haar inspanningen.

Ten eerste heeft ze het lef om grote ambities te formuleren. Met de operatie ‘Participatiewet in balans’ wil ze de verstoorde relatie tussen de burger en de overheid repareren. ‘We moeten fundamenteel anders naar mensen kijken’, zei ze in een interview met Binnenlands Bestuur. Wantrouwen en systeemdenken moeten worden vervangen door vertrouwen en de menselijke maat. Ten tweede is gebleken dat ze de herziening grondig aanpakt. Ze vertaalt haar visie minutieus in wetswijzigingen op hoog detailniveau.

Toch lijkt er iets niet te kloppen. De grote woorden – zoals ‘werken vanuit vertrouwen’ – worden niet gevolgd door dito daden. Schouten neemt maatregelen om te voorkomen dat mensen in de bijstand worden gestraft als ze mantelzorg verlenen, giften ontvangen of bijverdienen naast de uitkering. Ook wil ze het sanctiesysteem aanpassen zodat onbedoelde fouten niet meteen leiden tot boetes.

Belangrijke oplossingen voor schrijnende problemen, maar echt fundamenteel? Nee. Het zijn stuk voor stuk vanzelfsprekende, oncontroversiële aanpassingen. Het roept vooral de vraag op: waarom hebben we zo lang geaccepteerd dat mensen wél werden gestraft voor zaken als mantelzorg verlenen aan naasten of onderdak bieden aan hun kinderen?

Schouten plakt weliswaar broodnodige pleisters, maar pakt het fundamentele probleem achter de ellende in de bijstand niet aan. Wat dat probleem is? Een wet die ervan uitgaat dat mensen in principe kunnen werken, maar dat niet willen en daarom met sancties moeten worden geprikkeld de uitkering te verlaten. En dat principe blijft in stand.

Bijverdienen mag, maar niet te veel, niet te lang. Giften ontvangen mag, maar met mate. Mantelzorg mag, maar alleen als is aangetoond dat betaald werk onmogelijk is. De uitkering wordt gecompenseerd voor inflatie, maar blijft nauwelijks genoeg om van te leven. Dat komt allemaal voort uit het idee dat mensen lui worden als de bijstand ‘te comfortabel’ wordt. Met ‘vertrouwen’ heeft dat weinig te maken.