Eén tegen eenzaamheid
Half Nederland trekt er in de zomer met de tent, de caravan, de auto, de trein of het vliegtuig op uit. Maar wie blijven er achter?
Slapeloosheid, hartkloppingen, psychische problemen en zelfs een hogere sterfkans. Langdurige eenzaamheid kan leiden tot (ernstige) gezondheidsklachten. Het overheidsprogramma Eén tegen Eenzaamheid heeft eind 2022 een vervolg gekregen. Een gesprek met hoogleraar Anja Machielse over het doel van het programma en de rol van de gemeenten daarin.
Serie: achterblijvers
Half Nederland trekt er in de zomer met de tent, de caravan, de auto, de trein of het vliegtuig op uit. Maar wie blijven er – al dan niet noodgedwongen – achter, en wie kijkt daar naar om? Deel 1: Eenzame jongeren en ouderen.
Dat veel mensen in de kerstperiode eenzaam zijn, is bekend. Dat het gevoel van eenzaamheid ook in de zomer kan oplopen, wordt vaak over het hoofd gezien. ‘Tijdens de kerstperiode missen mensen vooral het intieme contact met naasten’, zegt Anja Machielse, hoogleraar humanistiek en sociale weerbaarheid. ‘In de zomer ligt het sociale leven stil waardoor eenzaamheid versterkt kan worden. Veel verenigingen en clubjes vallen weg. Vrienden en naasten zijn op vakantie.’
Ook armoede is een risicofactor voor eenzaamheid. ‘We weten dat eenzaamheid meer voorkomt bij mensen met lagere inkomens’, vervolgt Machielse. ‘Als je weinig financiële middelen hebt, nodig je wellicht minder snel mensen thuis uit en neem je minder vaak deel aan het verenigingsleven.’
Machielse maakt deel uit van de wetenschappelijke adviescommissie van het programma Eén tegen Eenzaamheid. Het programma werd in 2018 opgestart vanuit het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). Eind 2022 werd bekend dat het een vervolg krijg tot 2025. Gemeenten worden vanuit het programma geacht een coalitie op te zetten om eenzaamheid tegen te gaan. Inmiddels zijn er in 263 (van de 342) gemeenten lokale coalities gevormd.
Waarom is een overheidsprogramma nodig om eenzaamheid tegen te gaan?
‘Uit onderzoek weten we dat chronische eenzaamheid schadelijk is voor de gezondheid, zowel fysiek als mentaal. Dat is de reden waarom het onderwerp zoveel aandacht krijgt van de overheid. Eenzaamheid die lang aanhoudt, blijkt net zo schadelijk te zijn als roken. Maar het is ook lastig om die twee zaken te vergelijken: want hoe diep is die eenzaamheid dan? En wat is lang?’
Eenzaamheid die lang aanhoudt, blijkt net zo schadelijk te zijn als roken
Waarom is het belangrijk dat gemeenten een coalitie vormen?
‘De gemeente heeft een regisseursfunctie in dit proces. De bedoeling is om alle partijen die iets zouden kunnen betekenen op het gebied van eenzaamheid samen te brengen. Door de handen ineen te slaan, kun je beter afstemmen en voorkomen dat iedereen hetzelfde doet. Of dat er bepaalde lacunes zijn.’
Het programma was aanvankelijk vooral gericht op ouderen. Waarom zijn nu ook de jongeren een speciale doelgroep?
‘Het vervolgprogramma is gericht op alle leeftijdsgroepen. Maar we weten dat ouderen, vooral 75-plussers, meer kans hebben om eenzaam te zijn. Partners en vrienden vallen weg, door gezondheidsproblemen kunnen ze vaak minder deelnemen aan de maatschappij. Dat eenzaamheid bij jongeren ook erg speelt, is tijdens de coronaperiode meer zichtbaar geworden. Maar ook vóór die tijd was het er al. En het zou goed kunnen dat die eenzaamheid aan het stijgen is vanwege alle eisen die tegenwoordig aan jonge mensen worden gesteld. Ook op Europees niveau staat het thema eenzaamheid hoog op de agenda. Uit onderzoek blijkt dat de eenzaamheid op Europees niveau hoger is onder jongeren dan onder ouderen.
Hoe ziet eenzaamheid bij jongeren eruit?
‘Jongeren hebben nog niet altijd een stevige identiteit omdat ze zichzelf nog aan het uitvinden zijn. En dan zien ze allerlei mensen om zich heen die grote vriendengroepen hebben waarin je je op een bepaalde manier moet gedragen. Als je voelt: eigenlijk vind ik dit niet prettig. Of ik hoor er niet bij, dan is het heel lastig om je daartoe te verhouden. Eenzaamheid bij jongeren kan het hele leven een rol blijven spelen als er niks aan gedaan wordt. Het ontwikkelen van sociale competenties is erg belangrijk.
Bij jonge mensen kun je de sociale vaardigheden vaak nog vergroten door ze te leren hoe je vrienden moet maken en hoe je vriendschappen onderhoudt. Onder meer het onderwijs speelt een belangrijke rol daarbij. Als gemeenten eenzaamheid onder jongeren willen tegengaan, dan dienen ook scholen deel uit te maken van de lokale coalities. Op scholen zie je al dat er meer aandacht is voor het ontwikkelen van emotionele vaardigheden. Ook tegengaan van pestgedrag van pestgedrag is belangrijk om eenzaamheid te voorkomen.’
Het programma Eén voor eenzaamheid bestaat sinds 2018. Toch blijkt dat de eenzaamheid niet is afgenomen. Heeft zo’n programma dan wel zin?
‘Dat de eenzaamheid niet is afgenomen, is onder meer te wijten aan de corona-epidemie die toesloeg toen het programma net goed op gang was gekomen. In die periode werd de eenzaamheid torenhoog in alle leeftijdsgroepen.
Daarnaast denk ik dat eenzaamheid niet altijd oplosbaar is. Het is ook iets dat bij het leven hoort. Als je partner overlijdt bijvoorbeeld, is het heel logisch dat je die mist en je eenzaam voelt. Dat geldt ook voor een scheiding of een verhuizing naar een aangepaste woning omdat je niet meer mobiel genoeg bent. Vooral bij ouderen is het helemaal weghalen van eenzaamheid lastig. Bij jongere mensen zijn daar wat meer mogelijkheden voor.
Waar het bij het bestrijden van eenzaamheid vooral om gaat, is ervoor zorgen dat mensen de mogelijkheid hebben om anderen te ontmoeten als ze daar behoefte aan hebben. In een groep of in een-op-een-contact. En ervoor te waken dat de eenzaamheid niet zodanig escaleert dat er allerlei problemen bijkomen. Als mensen langdurig eenzaam zijn, kan het zijn dat ze de post niet meer openmaken, schulden krijgen of zichzelf verwaarlozen. Dat probeer je met dit soort programma’s te voorkomen. Daarnaast komen er altijd weer nieuwe eenzame mensen bij. Het is niet zo dat als we maar lang genoeg doorgaan met deze programma’s dat er dan geen mensen meer zijn die eenzaam zijn. Dat bestaat gewoon niet.’
Het is ook iets dat bij het leven hoort
Heb je nog een tip voor gemeenten die hiermee aan de slag willen gaan?
‘Er zijn speciale adviseurs van VWS die gemeenten kunnen adviseren en ondersteunen bij het opzetten van lokale coalities. Als gemeenten zich afvragen: hoe pak ik dat aan? Waar begin je? Dan kunnen ze een beroep doen op deze hulp. Ik denk dat nog niet iedere gemeente weet dat die mogelijkheid er is.’
Kapelle: ‘We gaan meer doen voor jongeren’
Rosalie de Bruine, beleidsondersteuner/welzijnswerker bij de gemeente Kapelle: ‘Twee jaar geleden hebben we een coalitie tegen de eenzaamheid gevormd. Onder meer de buurtteams, de bibliotheek, kerken, dorpshuizen en POH’s maken hier deel van uit. We hebben eerst ingestoken op ouderen en daarvoor nieuwe activiteiten opgestart of activiteiten die al bestonden geïntensiveerd. Zo is er een sociaal café in de wijk, waar mensen samenkomen. In het repair café kunnen mensen spullen brengen en samen dingen repareren die kapot zijn. Ook is er Wijkcirkel waar ouderen met elkaar kunnen koffiedrinken.
Verder zijn we van plan om meer te gaan doen voor jongeren. Dat nemen we nu op in het beleidsplan voor volgend jaar. De eenzaamheidscijfers onder deze groep zijn heel hoog, ook in Zeeland. Jongeren doen wel veel digitale contacten op. Maar als die mensen bijvoorbeeld in Utrecht of Amsterdam wonen, kunnen ze elkaar niet makkelijk ontmoeten. We moeten de plannen nog ontwikkelen. Maar we willen onder meer lokale programma’s opstarten waarbij jongeren elkaar kunnen vinden op basis van interesses. Dat kan groot zijn, zoals jongeren bij elkaar brengen die samen naar een festival willen gaan. Maar het kan ook gaan om een middagje naar het strand.’
Rotterdam: ‘59 procent van de Rotterdammers is eenzaam’
Inge Klück, beleidsadviseur Aanpak Eenzaamheid bij de gemeente Rotterdam: ‘Uit recente cijfers blijkt dat 59 procent van de Rotterdammers boven de 18 zich matig tot zeer eenzaam voelt. Landelijk gezien is dat 48,6 procent (Bron: Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen). Armoede is een grote risicofactor voor eenzaamheid en in Rotterdam is dat veel aan de orde.
De zomer is ook een lastige periode voor veel mensen. De welzijnsorganisaties in Rotterdam werken in deze periode met aangepaste openingstijden. Maar ze bieden wel een zomerprogramma aan.
In Rotterdam zetten we onder andere in op vitale woongemeenschappen om eenzaamheid te verminderen. Medewerkers van welzijnsorganisaties en wooncorporaties stimuleren de bewoners van seniorencomplexen om meer onderling contact te maken, meer naar elkaar om te zien en samen activiteiten ondernemen. Ook hebben we ruim 900 Lief en Leed-straten. In deze straten zetten de mensen zich in voor burenhulp. Mensen die het nodig hebben, krijgen aandacht en hulp.
Jongeren die te maken hebben met eenzaamheid kunnen in Rotterdam bij de welzijnsorganisaties SOL en Wmo Radar meedoen met Join Us. Dat is een interventie die jongeren helpt om hun eigen netwerk te ontwikkelen. De jongeren hebben een eigen leervraag en oefenen in een groep met het ontwikkelen van sociale vaardigheden. In een groep vind je herkenning en kun je van elkaar leren.
In Rotterdam zijn we al sinds 2015 bezig met het thema eenzaamheid in de Coalitie Erbij. Onder meer de 75+ huisbezoeken lopen al sinds die tijd. Rotterdam bestaat uit 14 gebieden en in ieder gebied is een welzijnsorganisatie actief. Zij nemen actief deel aan de coalitie. Ook volgen zij de training voor de aanpak van eenzaamheid en sociaal isolement bij ouderen, die we vanuit de coalitie organiseren.
We willen vanuit de coalitie meer voor jongeren gaan doen, maar we zijn daar nog zoekende in. Vorig jaar is er voor professionals een signaleringskaart jongeren en eenzaamheid ontwikkeld. Stress, slaapproblemen, moeite met concentreren, het afbreken van de opleiding, het kunnen allemaal signalen zijn dat een jongere zich eenzaam voelt. Op de kaart staat ook hoe je hierover in gesprek kunt gaan met jongeren en welke interventies er zijn. Momenteel zijn we met de coalitie en Anja Machielse in gesprek over de ontwikkeling van een speciale training voor professionals over het omgaan met eenzaamheid bij jongeren.
Omdat eenzaamheid, zingeving en rouwverwerking nauw met elkaar samenhangen, geef ik vanuit de gemeente ook subsidie aan het Centrum voor Levensvragen. Via hen kunnen ouderen een-op-een of in groepsverband gesprekken voeren met professionals of vrijwilligers.’
Plaats als eerste een reactie
U moet ingelogd zijn om een reactie te kunnen plaatsen.