Eilandenrijk

Het schuldhulpverleningsstelsel is – op wat lichtpuntjes na – een puinzooi. Als dat nog niet was aangetoond in de docuserie Schuldig, de kritische rapporten van de Nationale ombudsman, dan blijkt het zeker uit het rapport Aansluiting gezocht! van Berenschot. 

Het illustreert hoe gemeenten, rechtelijke macht, bewindvoerders, en ook de rijksoverheid als eilandjes opereren. De partijen waarmee de schuldenaar direct en indirect te maken heeft, opereren vanuit diverse en complexe belangen. Niet zelden zijn dat eigenbelangen. De schuldenaar verkommert intussen op een rotsig eilandje, geplaagd door incassogieren. Het zicht vertroebeld door de aswolken uit de immer spuwende stressvulkaan en omringd en gevangen door een zee van onbegrip, onverschilligheid, starheid en bureaucratie.

De oorsprong van die treurig stemmende stand van zaken moeten we volgens Berenschot zoeken in de historische ontwikkeling van de schuldhulpverlening. Dat er geboefte is dat een winstmodel heeft gemaakt van het aansmeren van schulden, is bekend. Aan wie hebben wij de status quo verder te danken? De schuldenaar, die ongelukkig met geld is omgegaan? Gemeenteraden die weinig geld (over) hebben hun plicht uit te voeren en schuldenaren te helpen? ‘Den Haag’ dat verantwoordelijk is voor adequate financiering van gemeenten en rechtsbescherming tegen roofdierengedrag van malafide elementen? Schuldhulpverleningsinstanties, die hun bestaansrecht goeddeels danken aan de schuldenindustrie, zijn zelfs verdacht.

Eigenlijk heeft iedereen boter op het hoofd. De taal en de concepten waarin we over schulden denken en communiceren, berokkenen leed en sociaal onrecht. Schuld. Schuldig. De titel van de bovengenoemde docuserie is even logisch als meesterlijk.

Er zijn gelukkig nog lichtpuntjes, zoals in die gevallen waarbij gemeenten een schuld overnemen en regelen, soms met zorg, begeleiding en een tegenprestatie die nuttig is voor de schuldenvrije in spe. De schuld wordt niet gezien als iets waarvoor iemand moet boeten, maar als een ziekte, die zo vroeg mogelijk moet worden opgespoord en genezen.

Wat de zaak vooruit zou helpen is een combinatie van begrip, betrokkenheid, vindingrijkheid, doortastendheid, goede wil, kennis én wijsheid, en dan vooral de wijsheid alle perverse prikkels binnen het huidige schuldenstelsel aan te pakken. Dat is in ieders belang.