Jeugdzorg en gemeenten: let op 18-plussers

Als jongeren 18 worden, stopt onder meer de begeleiding vanuit jeugdzorg en school. Voor sommige jongeren levert die knip grote problemen op, ook omdat de diensten van gemeente en zorg niet goed aansluiten bij hun veranderde leefsituatie. ‘Dit zijn geen lastige jongeren. Dit zijn jongeren die last hebben van hoe wij het georganiseerd hebben.’

Schulden, dakloosheid, criminaliteit

Een razendsnelle opbouw van schulden, dakloosheid en een verleidelijke ingang naar de criminaliteit. Alle professionals die aan het woord komen in dit stuk, noemen dezelfde risico’s die het loslaten van jongeren in een kwetsbare situatie na hun 18e verjaardag kan hebben. Omdat je als jongere op je achttiende volgens de wet volwassen en volledig (financieel) handelingsbekwaam wordt geacht en een aantal jongeren mentaal gezien nog helemaal niet zover is, zoals Loes van Geffen, directeur van Money Start, benadrukt. ‘School past bij kwetsbare jongeren – bijvoorbeeld met een licht verstandelijke beperking – het onderwijstempo aan. Maar de school is niet verantwoordelijk voor de overgang naar achttien jaar. Een aantal van deze jongeren is nog bezig met klok leren kijken! Denk je nou echt dat zij zelf een zorgverzekering kunnen afsluiten? Dat is voor hoogopgeleiden al even puzzelen.’

Zelf beslissen

Van Geffen heeft veel jongeren gezien die uit pure paniek het criminele pad kozen om uit de schulden te komen die ze razendsnel na hun 18e verjaardag opbouwden. Bijvoorbeeld omdat ze de zorgpremie niet meer konden betalen, boetes niet betaalden en de (zorg)toeslagen en (mogelijke) studiefinanciering aan andere zaken uitgaven. Ook Nicoline den Ouden, projectleider ondersteuningsteam zorg voor de jeugd (OZJ), zag menig jongere in een kwetsbare situatie fors in de problemen komen. Toen ze nog als jeugdbeschermer werkte, maakte ze zich veel zorgen over jongeren die na hun 18e geen jeugdzorg meer kregen. Vaak wilden ze ook niks meer met haar te maken hebben na die tijd. ‘En dat snap, ik want ze hebben vaak jarenlang gedwongen hulpverlening gehad waarbij allerlei mensen hen steeds vertellen wat ze moeten doen’, licht ze toe. ‘Als ze eenmaal 18 zijn, mogen ze zelf beslissen. Als ze dan te horen krijgen dat ze moeten verhuizen naar een andere plek, willen ze daar vaak niet heen als ze hebben gehoord dat het er niet prettig is. En dan kiezen ze voor dat kamertje dat een vage bekende hen aanbiedt in de kroeg, waarvoor ze vervolgens klusjes in het criminele circuit moeten opknappen of seksuele diensten moeten leveren om de huur te kunnen opbrengen.’

Sluitende aanpak

Van Geffen richt zich op het voorkomen van schulden bij kwetsbare jongeren en ontwikkelde de Sluitende Aanpak Preventie van Schulden. Door de jaren heen komen Van Geffen en haar ­medewerkers verschillende keren in de klas van het VO en MBO om jongeren voor te bereiden op hun financiële toekomst. De aanpak is inmiddels uitgerold over 21 steden.

Voor jongeren die met 17,5 jaar toch niet handelingsbekwaam genoeg zijn om de eigen financiën adequaat te regelen, loopt sinds 2020 in Amsterdam-Zuidoost het project GeldGappie, gefinancierd door de gemeente Amsterdam. Deze jongeren worden een jaar lang intensief gemonitord op schulden door een professionele hulpverlener. Volgens Van Geffen leren de meeste jongeren tijdens het traject alsnog om goed met geld om te gaan. Lukt dat niet, dan worden de jongeren doorverwezen naar de bewindsvoering of budgetbeheer. ‘Wij blijven er bovenop zitten.’

Van Geffen vindt dat er makkelijker ontheffing aangevraagd zou moeten kunnen worden op de wet waarin staat dat alle jongeren met 18 jaar financieel handelingsbekwaam zijn. ‘Er zouden meer mogelijkheden moeten zijn voor het verlengen van jeugdzorg. En jongeren in het praktijk­onderwijs en speciaal onderwijs zouden preventief begeleid moeten worden zodat ze niet in de schulden komen. ’

Lees het hele artikel in Binnenlands Bestuur nr. 15 van 16 augustus 2024.