Wat is de rode lijn in woononderzoeken door rekenkamers?

Ruim zestig rekenkameronderzoeken over het woonbeleid van gemeenten. Zoveel rapporten heeft adviesbureau Sweco tegen het licht gehouden in de hoop op het vinden van rode lijnen. Dit deed het bureau in opdracht van de Nederlandse Vereniging van Rekenkamers en Rekenkamercommissies (NVRR). De rapporten stammen uit de periode tussen 2015 en oktober 2023 en uit negen provincies. Groningen, Zeeland en Flevoland bleven buiten beschouwing.

Die rode lijnen zijn er inderdaad, aldus de meta-analyse. Uit de verzameling van rekenkameronderzoeken blijkt dat in het woonbeleid van meerdere gemeenten geen of weinig concrete acties verbonden worden aan de doelstellingen die op papier staan. Bovendien verdwijnen die doelen na verloop van tijd soms uit zicht. Daarnaast valt op dat de monitoring van het gemeentelijk woonbeleid vaak gereduceerd wordt tot concrete bouwprojecten en aantallen opgeleverde huizen, zonder oog voor het type woningen en de bredere woningbouwambitie.

Slecht geïnformeerde raad

Tevens worden raadsleden vaak pas laat, en incidenteel, geïnformeerd over bouwprojecten en prestatieafspraken. ‘Daarmee kan de raad haar kaderstellende rol niet goed vervullen’, schrijven de onderzoekers. ‘Bovendien kan achteraf informeren een vertragend effect hebben. We zien in de praktijk dat raadsleden regelmatig de uitgangspunten van bijvoorbeeld een keuzenotitie of beleidsplan ter discussie stellen. Dit kan voorkomen worden door de betrokkenheid van de raad te vergroten en vooraf kaders aan de raad te vragen en/of vast te laten stellen.’

Tot slot komt uit de rapporten naar voren dat gemeenten kampen met gebrek aan capaciteit, en er niet altijd helderheid is over de positie die de provincie inneemt. Maar misschien is dit laatste punt al verholpen, opperen de onderzoekers. ‘Provincies hebben bijvoorbeeld met het opstellen van woondeals een steeds grotere rol gekregen op het gebied van wonen.’

Wat kan er beter?

Wat kan er beter, als het ligt aan Sweco en de NVRR? Zij denken dat rijk en provincie een standaard monitoringssysteem kunnen opzetten, dat gemeenten een integraler zicht geeft op alle kenmerken van hun woningvoorraad en woningbouw.

Daarnaast zien ze in nieuw rekenkameronderzoek graag meer aandacht voor het middensegment (middenhuur en betaalbare koop), aandachtsgroepen (zoals ouderen), mogelijkheden met de bestaande woningvoorraad (transformatie, splitsing, optoppen), verduurzaming, alternatieve woonvormen (tiny houses of Collectief Particulier Opdrachtgeverschap), en de samenhang met andere domeinen (‘economie, mobiliteit, sociaal domein en duurzaamheid’)

Ingrijpend rijksbeleid

Tot slot zouden de rekenkamers, aldus de onderzoekers, ook mogen reflecteren op de impact op gemeenten van het door de jaren heen vaak ingrijpende rijksbeleid. Daar hoort ook alle recente en komende wetgeving bij. In voorbereiding zijn de Wet versterking regie op de volkshuisvesting en de Wet betaalbare huur.

Vanaf 1 januari 2024 zijn gemeenten verplicht een woonzorgvisie op te stellen. Sinds 2022 ligt er al een verplichting voor een algemene woonvisie. En hoe effectief zijn de huidige financiële regelingen: de Startbouwimpuls, de Woningbouwimpuls en het Volkshuisvestingsfonds?