Vertrouwen winnen in de Gasinjetstraat

Purmerend haalt bestaande bouw van het gas

Een wijk zoals je die in vrijwel alle steden treft. Jarenzestighuizen met rood pannendak en krappe voortuin. De particuliere eigenaren zijn al behoorlijk vergrijsd. Al ontdekken steeds meer starters en jonge gezinnen dat je hier in Overwhere, op een steenworp van het Purmerendse centrum, goedkoop kunt wonen. Maar Overwhere heeft ook een nijpend probleem: het riool in de buurt blijkt zo goed als versleten. Dus moeten de straten open. En daar zag het stadsbestuur een jaar geleden ineens zijn kans.

Diezelfde tijd verschenen de eerste onderzoeken naar de mogelijkheid om Purmerend (met 75 procent stadsverwarming toch al een van de koplopers qua fossielvrij stoken) helemáál van het aardgas af te krijgen. En welke wijken daar als eerste voor in aanmerking kwamen. ‘Wat was er nou logischer,’ zegt Jaspert Verplanke, ‘dan om dat te verbinden aan het rioolprogramma waarvoor de straat toch al open moest.

Voorjaar 2017 werd al het rioolwerk on hold gezet om te onderzoeken of Overwhere tegelijk aardgasvrij viel te maken.’ De programmamanager ontvangt in een tijdelijk door de gemeente betrokken tussenwoning aan de – je gelooft het niet – Gasinjetstraat, vernoemd naar een voormalige burgemeester. Twee bureaus staan er binnen opgesteld en een tafel met stoelen, bedoeld om bewoners te kunnen ontvangen. Tegen de wand prijken de warmteattributen die de bewoners in huis krijgen geïnstalleerd als ze de overstap wagen van het fossiele aardgas naar stadsverwarming of all electric. Het meest opvallend is de voorruit, veranderd in één groot gasaffiche. Werkt het, de voortvarende Purmerendse aanpak, en wat kunnen andere gemeenten en het rijk ervan leren?

Rauw op het dak
Het begon, zegt Verplanke, met een informatie- avond in de centraal in de wijk gelegen Taborkerk, oktober vorig jaar. ‘Het plan leefde nog absoluut niet. Mensen hadden gehoord dat het rioolwerk was uitgesteld, maar waarom? Ja, voor iets met de gasaansluiting. Daar heb ik verteld wat de gemeente Purmerend van plan was.’ Het leverde onder zijn toehoorders ‘een gemêleerd beeld op’. Een aantal mensen, zegt Verplanke ‘zat er best wel vanuit de negativiteit, van waarom wij? Het viel hen rauw op het dak. Maar er waren ook buurtbewoners, vooral de jongere, die de onvermijdelijkheid van de komende energietransitie inzagen.’

Wat kon de gemeente de 77 huishoudens bieden? De Purmerendse raad ging op 2 november met de pilot akkoord, maar legde in een amendement aanvullende voorwaarden vast. Alleen als de helft van de huishoudens zonder druk vanuit de gemeente akkoord gingen, was Purmerend bereid de kosten van circa 5.000 euro per woning voor haar rekening te nemen. Mits die kosten weer konden worden doorbelast aan rijk, provincie of Europa.

Een week later volgde een tweede sessie in de wijkschool van Overwhere. Verplanke: ‘Toen zijn we vooral op de techniek ingegaan. Hebben we uitgelegd wat all electric en het warmtenet nou precies inhouden en hoe je de woning kunt verduurzamen. Er zaten wel tachtig man in de zaal. Je voelde vooraf de spanning. Ik heb aan het begin duidelijk uitgelegd: u hóeft niet mee. Wij dwingen niemand. Voor de mensen die per se gas willen, legt de netbeheerder straks een nieuwe gasleiding aan. Dat gaf rust.

Zeker toen we ook uitlegden dat we vooraf bij elke bewoner langs zouden gaan.’ Wat voor argumenten gebruikte de gemeente om de wijkbewoners over de streep te trekken? ‘Dat het onvermijdelijk is dat dit gaat gebeuren’, antwoordt Verplanke. ‘Natuurlijk krijg je lachers in de zaal als je vertelt dat de omschakeling pas in 2050 moet zijn gerealiseerd. Ouderen zeggen: zal mijn tijd wel duren. Maar jongeren zien dat de gasprijs zal stijgen. Dat door de overgang op warmtenet of all electric de waarde van hun woning toeneemt en het ook meer veiligheid biedt. En dat de gemeente in de pilot de kosten betaalt.’

Aardbevingen
Nee, die buurtbewoonster van 93 die haar hele leven op aardgas heeft gestookt en gekookt krijgt hij vast niet meer aan de inductieplaat. Bij andere bewoners merkt Verplanke toenemend begrip. Geholpen door de recente ontwikkelingen in Groningen die de aardgasdiscussie in het brandpunt van de belangstelling plaatsen. ‘Die aardbevingen zijn voor bewoners een concreet argument om afscheid te nemen van het aardgas.’

Maar toch, huis voor huis wordt door de gemeente afgegaan. Wat je bij dergelijke projecten vaak hoort, zegt Verplanke, ‘is dat je mensen moet verleiden om mee te doen. Nou, dat doen we hier dus absoluut niet. We vertellen eerlijk wat aansluiting op het warmtenet voor jou als bewoner betekent: dat er een warmte-unit moet worden aangelegd, dat een aantal leidingen moet worden vervangen, dat de koof wellicht open moet. Voor een all electric-oplossing moet er uitgebreid worden geïsoleerd – ook ingrijpend. Met mooie praatjes krijg je de mensen niet mee. Je moet op de relatie gaan zitten. Duidelijk aangeven dat het gaat om een gezamenlijk project van burger en overheid.’

Inmiddels is met circa 40 van de 77 huishoudens een gesprek geweest. ‘Met mensen die zeggen: kun je er niet morgen mee beginnen, maar ook met wijkbewoners die absoluut geen gedoe willen in hun woning. Ik denk dat uiteindelijk meer dan de helft de intentieverklaring gaat tekenen. Er ontstaat vertrouwen over hoe wij het project aanvliegen. In deze woning kunnen mensen ook ‘s avonds en in het weekend voor advies binnenlopen. Er worden hier zelfs energieparty’s gegeven over hoe je je woning met ledlampen en betere isolatie kunt verduurzamen. In feite een soort tupperwareparty’s, maar dan bottom up door buurtbewoners onderling georganiseerd.’

Dineren
Deze week moet er een globaal beeld zijn van de kosten per woning. Verplanke: ‘Op donderdagavond gaan we in de school hier tegenover met de wijk dineren en de buurt vertellen waar we staan. Maar ook daarna blijven we de gesprekken voortzetten.’

In juni moeten nieuwe raad en college tot een definitieve keuze komen. ‘Langer kun je de rioolvervanging niet uitstellen.’ En ja, beaamt Verplanke: ‘Als de nieuwe raad zegt dat er geen subsidie komt en de pilot stopt, betekent dat dus dat er ondanks het rioolwerk een nieuwe gasleiding komt.’ Wat leert de Purmerendse aanpak over de energietransitie in het hele land? Verplanke: ‘Dat is een vraag die ons ook bezig houdt. Die 77 woningen zijn hartstikke leuk, maar het kost ons gigantisch veel tijd en energie. We hebben nu een methodiek ontwikkeld over hoe je met mensen in gesprek komt en vertrouwen kunt creëren, maar hoe ga je die ooit opschalen? Bij rioolvervanging in andere wijken praat je over 350 tot 500 woningen. Ik zie de gemeenteraad niet zomaar voor al die mensen subsidie beschikbaar stellen. Dat wordt een onbetaalbare rekening. Dat is een vraagstuk voor de wethouder, voor het rijk, maar uiteindelijk vooral voor de bewoners.’

En als hij andere overheden advies mag geven? ‘Dat is lastig. Het is uiteindelijk een kostenverhaal. Mensen met een smalle beurs wonen veelal in minder goed geïsoleerde huizen. Moet je warmte dan gaan socialiseren of niet? Daar heb ik niet een, twee, drie een antwoord op.’

Makkelijker vraag dan. Stemmen de eerste ervaringen in Overwhere hem positiever of negatiever over de Purmerendse energieambities? Verplanke, beslist: ‘Positiever. Ik dacht dat mensen bijna standaard in een negatieve modus zouden staan als de overheid bij hen langskomt met een probleem. Ze blijken echter zeer bereidwillig om naar ons te luisteren. Anderzijds: waar je het ene probleem oplost, krijg je er drie voor terug. Als gemeente moeten we niet alleen leren omgaan met bewoners maar ook met de installatiebranche, warmtebedrijven, netbeheerders, een isoleerder. Het is een complex project met forse onzekerheden. Maar als het hier in Purmerend niet lukt om gas af te koppelen, waar in Nederland dan wel?’

‘Biogas wordt te vaak vergeten’
‘We moeten niet van het gas af, we moeten fossiele brandstoffen uitbannen’, aldus Leeuwardens burgemeester en G40-voorzitter Ferd Crone. ‘Veel gemeenten focussen bij de energietransitie alleen op afvalwarmte, geothermie of full electric en vergeten zo het biogas. Hier in Leeuwarden hebben we een nieuwbouwwijk van tien jaar oud, die geheel wordt verwarmd met de vergassing van de mest uit een boerderij van een kilometer verderop. Elfhonderd woningen.’ Volgens Crone kan uiteindelijk wel 10 tot 20 procent van de Nederlandse verwarmingsvraag met biogas worden opgelost. ‘Er is nog een flinke voorraad te maken. Niet alleen bij boerderijen, ook bij waterzuiveringsinstallaties. Als jij en ik naar het toilet zijn geweest, produceren we ook mest.’ Vooral de oude binnensteden zouden ervan kunnen profiteren. ‘Historische panden laten zich minder eenvoudig isoleren en je kunt in het centrum moeilijk hele straten overhoop halen. Met biogas kun je de bestaande gasleidingen blijven gebruiken.’