Duurzame leges als groene verleider

Met korting op de leges houden gemeenten inwoners een wortel voor: wie duurzaam bouwt of verbouwt hoeft minder voor de omgevingsvergunning te betalen. Maar hoe die wortel er uitziet, verschilt nogal. En daarmee het resultaat ook.

30 procent korting

Wie in Zwolle een superzuinige woning bouwt, krijgt sinds 12 maart 30 procent korting op de leges voor de omgevingsvergunning (tot een maximumbedrag van 3.000 euro). Ook eigenaren van Zwolse monumenten die zonnepanelen of dubbel glas willen plaatsen kunnen korting krijgen. Zwolle is niet de enige gemeente die met een legeskorting ingezetenen wil verleiden duurzamer te bouwen dan de wet verlangt. Houten doet het, Zeist, Emmen en Heemskerk doen het en ook Oldenzaal, Alphen aan den Rijn en Den Haag, hoewel zo op het eerste gezicht geen twee kortingsregelingen hetzelfde zijn. 

 
Heel klein begonnen

Neem Houten, dat heel klein is begonnen. Houten geeft sinds dit jaar (alleen voor particulieren) vrijstelling van leges voor twee maatregelen: zonnepanelen op gevels en een bestaande woning ombouwen naar een nul-op-de-meter. Waarom juist die twee? 'We hebben gekeken naar wat er bij komt kijken als je je huis wilt verduurzamen. Een heleboel maatregelen kun je prima uitvoeren zonder vergunning, maar deze twee maatregelen kunnen niet zonder vergunning', zo motiveert programmamanager duurzaamheid Bregje Tettelaar de keuze.

Eén aanvraag

En hoe pakt dat uit? 'We hebben tot nu toe één aanvraag van een inwoner die zonnepanelen wilde realiseren op de gevel. Het ging om leges van 390,50 euro', aldus Tettelaar. Voor legeskorting voor de nul-op-de-meterwoning heeft zich nog niemand gemeld. 'Dat is met name bedoeld als je de muren aan de buitenkant zodanig isoleert dat je over de rooilijnen van het bestemmingsplan heengaat, daar is een vergunning voor nodig.' Met een bereik van één aanvrager zou je kunnen zeggen dat de legeskorting niet werkt. 'Dat vind ik een te snelle conclusie', reageert Tettelaar. 'Volgend jaar gaan we de balans opmaken.' 

Volle breedte 

Heel anders werkt het in Enschede, qua groene leges pionier van het eerste uur. In 2016, het eerste jaar dat Enschede legeskorting gaf, liep het prompt storm. 'Enschede heeft een breed duurzaamheidsbeleid en dat gaat niet alleen over energie, maar ook over biodiversiteit, klimaatadaptatie, circulaire economie', legt omgevingsmanager Gerdy Walgemoet uit. 'Het oorspronkelijke idee was: als je een breed duurzaamheidsbeleid hebt, dan moet je groene leges in de volle breedte inzetten. Niet alleen energie, maar ook de combinatie energie en groene daken, hergebruik van materialen.’

870.000 euro bijleggen
De Twentse gemeente moest in 2016 uiteindelijk 870.000 euro bijleggen voor de legeskortingen, waar het budget aanvankelijk 200.000 euro bedroeg. Walgemoet: 'We hebben gezegd: we starten gewoon met dat bedrag en als het een succes is uit duurzaamheidsoogpunt is wellicht de bereidheid groter om extra geld te investeren. Dat is wel steeds ons zorgpunt geweest. Andere gemeenten zou ik adviseren: regel je financiën goed, want dan krijg je ook geen discussie over het geld en staat je duurzaamheidsdoel voorop.' 

Corporaties uitgesloten
Door de stormloop op de korting, vooral op basis van energiezuinig bouwen, besloot Enschede in de loop van het jaar de regeling te sluiten voor woningcorporaties. 'Die zijn er uitgevallen want die slokten een groot deel van het budget op. Die bouwen meteen met 30 of 50 woningen', verklaart de omgevingsmanager. Bovendien was de korting voor corporaties minder nodig. 'Corporaties hebben ook een eigen verplichting om duurzaamheid door te voeren en kunnen gebruik maken van andere financiële regelingen.' 

 
Dik tevreden
Over het effect van de korting is Walgemoet dik tevreden. 'We hebben naar de jaren daarvoor bekeken. Dan zie je dat vrijwel niemand lager dan de wettelijke norm bouwde. Met ingang van de legeskorting ging men dat veel meer doen en ook in vergelijking met omliggende gemeenten zag je een significant effect.' In 2017 kostten groene leges Enschede 500.000 euro, dit jaar is 300.000 euro beschikbaar, waarvan de helft op is. De criteria om in aanmerking te komen zijn inmiddels aangescherpt: een energieprestatiecoëfficiënt (EPC) van 0,2 levert geen korting meer op en een EPC van 0,0 levert geen 100 maar 50 procent korting. Gevolg is dat er minder beroep wordt gedaan op de regeling. 

 
Inventarisatie door VNG

Het succes van Enschede liet bij de VNG de telefoon rinkelen. 'Wij kregen daarover veel vragen binnen van andere gemeenten: hoe zou je dat kunnen regelen?', vertelt beleidsmedewerker Jacco Slomp. 'Dus hebben wij lokale heffingen beoordeeld op: wat zou je willen stimuleren? Is dat fiscaal-juridisch mogelijk? Kan het nu al? Wat zijn de voorwaarden?' Uit die inventarisatie bleek dat gemeenten direct aan de gang kunnen met groene leges en de rioolheffing. Daarvoor heeft de VNG vervolgens een modelverordening opgesteld.  

Verschillen niet vreemd
Dat de ene gemeente alleen particulieren vrijstelling geeft en ontwikkelaars en woningcorporaties niet, dat de ene gemeente voor twee maatregelen korting verleent en de andere voor een breed palet, dat de ene gemeente de korting staffelt naar prestatieniveau en de andere niet – Slomp vindt het niet vreemd. 'Gemeenten hebben in de uitvoering van hun heffingen veel vrijheid. Het belangrijkste is dat ze aangeven waarom het niet onredelijk is dat ze het ene geval anders behandelen dan het andere geval.' Willen ze het gelijkheidsbeginsel van gelijke monniken gelijke kappen niet schenden, dan moeten ze met een motivatie - een financiële prikkel om duurzaam gedrag te stimuleren - dat verschil rechtvaardigen. Of die rechtvaardigingsgrond uiteindelijk valide is, daar oordeelt de belastingrechter over. Slomp heeft nog niet gezien dat deze zich over groene leges heeft uitgesproken. 

Lees het hele verhaal over duurzame leges deze week in BB19 (inlog)