Mijn riool, jouw riool

Wie in een gemeente onder de grond duikt, stuit op juridische vragen. Van wie zijn de leidingen? Wie is aansprakelijk bij schade en wie betaalt verleggingen? De Ronde Venen stelde er een speciale publiekrechtelijke verordening voor op.

Juridische zaken
Met regelmaat vechten burgers beleid aan. Soms zelfs strijden overheden onderling. Een serie over de meest voorkomende juridische geschillen.

Van wie is dat riool? Om juridische problemen en discussies zoveel mogelijk te voorkomen, doen gemeenten er verstandig aan een riool- of aansluitverordening te hebben. Daarin kan staan wie eigenaar is van welk deel van het riool en dus aansprakelijk en verantwoordelijk voor onderhoud. ‘Om dat te bepalen moet duidelijk zijn wat het referentiepunt is. Kun je een plek aanwijzen waar gemeentelijk riool overgaat in particulier riool?’, zegt advocaat Kim Heesakkers van Hekkelman Advocaten. Ze wijst op een niet-gepubliceerd tussenvonnis in een zaak die een particulier in 2014 aanspande tegen een gemeente voor de rechtbank Gelderland. De gemeente had geen aansluitverordening en dus moest de rechter bepalen wie eigenaar was van de rioolbuis onder het pad naast het pand van de particulier: de gemeente of de eigenaar van het naastgelegen pand. Het pand van de particulier was verzakt. Mogelijk lag de oorzaak in een lekkage in de rioolbuis.

Volgens de rechter was niet de gemeente, maar de buurman eigenaar van de rioolbuis. De rechter bepaalde de grens aan de hand van de ‘verkeersopvatting’. De grens tussen gemeentelijk en particulier riool ligt bij de scheiding tussen het pad te midden van de twee huizen en de straat. Van belang was onder meer dat er een deur was tussen het pad en de straat en dat de aansluiting op het gemeentelijk riool voor de poort aan de straatzijde lag. Ook kon deze aansluiting technisch gezien gemakkelijk worden afgesloten. De eigenaar van het pad was mede daarom ook eigenaar van het deelnet. De zaak over zijn aansprakelijkheid loopt nog, maar de gemeente speelt geen rol meer. Heesakkers: ‘Een goede reden voor gemeenten om wel een aansluitverordening te maken is duidelijkheid over onderhoud en aansprakelijkheid.’

Verplicht meebetalen
In gemeentegrond liggen allerlei kabels en leidingen: gas, elektra, water. Als een kabel of leiding moest worden vervangen of verlegd, deden netbeheerders meestal een beroep op een duurovereenkomst. Vaak was de gemeente op grond van die overeenkomst verplicht (deels) mee te betalen aan de kosten. Heesakkers: ‘Die kostenverdeling verschilt per geval. Kosten kunnen geheel of deels voor rekening van de gemeente komen. Dit kan ook afhankelijk zijn van de reden voor de verlegging en ouderdom van de kabels en leidingen. Het grootste deel van de kosten komt dan bij de eigenaar van het netwerk. Naarmate het netwerk ouder is, zijn kosten voor de gemeente vaak lager, omdat de netbeheerder dan rekening heeft kunnen houden met afschrijvingen en vervanging in de toekomst.’

Sinds de gas- en elektriciteitsmarkt is geprivatiseerd, besluiten gemeenten steeds vaker bestaande duurovereenkomsten op te zeggen en aanleg, instandhouding en verlegging van kabels en leidingen in gemeentegronden te regelen in een publiekrechtelijke verordening. In 2011 besloot de Hoge Raad in een zaak van netbeheerders SNU/Stedin tegen de gemeente De Ronde Venen dat gemeenten in beginsel deze duurovereenkomsten kunnen opzeggen, tenzij erin duidelijk was vastgelegd dat dit is uitgesloten. Bij bijzondere omstandigheden moet de gemeente zwaarwegende redenen hebben voor opzegging of een opzegtermijn, of vergoeding aanbieden. In 2014 werd deze uitspraak bevestigd door de rechtbank Oost-Brabant in een zaak tegen Veghel, Bernheze en Uden.

Als opzegging van de duurovereenkomst rechtsgeldig is, geldt de publiekrechtelijke verordening. Kabel- en leidingexploitanten hoefden voorheen en nog steeds niet altijd een vergoeding aan een gemeente te betalen voor het hebben van kabels en leidingen in gemeentegrond. Wel kan in de verordening de regeling voor de kosten van verplaatsing veranderen. Dat betekent over het algemeen financieel voordeel voor gemeenten en stijgende kosten voor netbeheerders.

Maatwerk
In de zaak voor de Hoge Raad moest De Ronde Venen verlegging op grond van verschillende duurovereenkomsten helemaal of voor de helft vergoeden. Nu de verordening bepalend is, hoeft dat niet meer voor leidingen van vijftien jaar en ouder, voor nieuwere leidingen wel. ‘Gemeenten kunnen in een verordening een nadeelcompensatieregeling vastleggen. Dat is maatwerk.’ Meestal gaan netbeheerders akkoord met de verordening, maar sommigen uit financiële overwegingen niet. ‘Er lopen nog procedures over de vraag waar de grenzen liggen. Gemeenten en netbeheerders zoeken de grenzen op.’ Strategisch adviseur Martin Heijtel van De Ronde Venen was als verantwoordelijk ambtenaar betrokken bij de rechtszaak. ‘De zaak kwam voort uit de dijkverschuiving in Wilnis. Kabels waren verschoven, dus werkzaamheden waren nodig.’

Het nutsbedrijf sprak van een reconstructie en wilde een beroep doen op de verlegregeling. Daarmee zouden alle kosten voor de gemeente zijn. ‘Dat vonden wij onredelijk. We hebben de regelingen op een rij gezet en constateerden dat de wereld is veranderd. De gemeente was geen eigenaar meer van de nutsbedrijven. Zij waren spelers op de energiemarkt geworden. Daarop hebben we de oude privaatrechtelijke overeenkomst opgezegd. Elke aanbiedende partij wordt nu gelijk behandeld.’

Sindsdien werkt de gemeente met een publiekrechtelijke verordening (waarin ook telefoonleidingen zijn opgenomen) en dat gaat goed, aldus Heijtel. ‘We hebben in de verordening een nadeelcompensatieregeling opgenomen. De gemeente betaalt de kosten volledig als op haar aandrang binnen vijf jaar na aanleg moet worden gegraven. Is die termijn tussen vijf en vijftien jaar, dan betalen wij een aflopend bedrag. Liggen leidingen langer dan vijftien jaar onder de grond, dan zijn de nutsbedrijven verplicht de kosten te betalen.’

Jurisprudentie
Heijtel zag veel gemeenten de verordening van De Ronde Venen overnemen. ‘Sommige netbeheerders zijn er tevreden mee, anderen bieden weerstand en doen nog een beroep op de oude regelingen. Er zal de komende jaren nog de nodige jurisprudentie komen.’ Gemeenten moeten nu eerst nadenken of ze een reconstructie doen, zegt hij. ‘We wachten echt niet tot een termijn is verstreken. Zo vaak komen reconstructies niet voor.’ Wel heeft de gemeente voor tienduizenden euro’s voordeel van de nieuwe regeling. ‘De bedragen zijn aanzienlijk. Graven onder een rotonde loopt behoorlijk in de papieren.’

Een tweede voordeel voor gemeenten is beter zicht op kabels en leidingen in de grond. ‘We hebben meteen een vergunningensysteem opgezet. Voor je een kabel kan aanleggen, moet je een vergunning aanvragen. Daar zijn we nu heel strikt in.’ De beheerders zijn tevreden over de nieuwe situatie. Een verschil met vroeger is dat zij nu wel afschrijven op kabels. ‘Dat deden ze vroeger nooit. Ze werken bedrijfsmatiger.’