Energiearmoede bij Nederlandse huishoudens

In 2023 kampten naar schatting 400 duizend huishoudens met energiearmoede, zo bleek eerder uit de Monitor Energiearmoede van TNO en het CBS. TNO deed in een nieuwe studie voor het eerst onderzoek naar de mate van energiearmoede* bij huishoudens. Door de zogenoemde energiearmoedekloof** te meten wordt voor het eerst het niveau van energiearmoede in kaart gebracht. De studie ging uit van verschillende energieprijsniveaus (laag, midden en hoog) zonder compensatiemaatregelen. Uit het onderzoek blijkt dat bij een midden energieprijs de totale energiearmoedekloof €250 miljoen per jaar bedraagt. Dit is het totale bedrag dat alle energiearme huishouden samen per jaar nodig hebben om boven de energiearmoede drempel uit te komen.

Welvaartseffecten meten

Peter Mulder, hoofdauteur van de TNO-studie: “In de Monitor Energiearmoededie we eerder dit jaar samen met CBS publiceerden, meten we het aantal huishoudens met energiearmoede maar niet het niveau, de diepte, van energiearmoede. Maar energiearmoede is bij het ene huishouden dieper dan bij het andere.

Met de methode van de energiearmoedekloof, die we nu voor het eerst gebruiken, kunnen we niet alleen de welvaartswinst meten als gevolg van een lager aantal energiearme huishoudens maar ook de welvaartswinst van veranderingen in het niveau van energiearmoede en van veranderingen in ongelijkheid tussen energiearme huishoudens. Dit bedrag kan de vorm aannemen van een hoger inkomen of een lagere energierekening door compensatie of lagere energieprijzen.”

Gemiddelde Energiearmoedekloof

Bij een midden energieprijs (ongeveer de huidige energieprijs) en zonder compensatiemaatregelen bedraagt de gemiddelde energiearmoedekloof per energiearm huishouden in Nederland €472 per jaar (€39 per maand). Dit betekent dat een energiearm huishouden bij een midden energieprijs gemiddeld €472 per jaar nodig heeft om boven de energiearmoededrempel uit te komen. Bij een lage energieprijs (niveau 2019) daalt dit bedrag naar ruim €230 (€19 per maand), terwijl het bij een hoge energieprijs (ongeveer de piek van eind 2022) oploopt naar ruim €1100 (€92 per maand). Deze bedragen tellen op tot een totale kloof van ongeveer €250 miljoen per jaar voor alle energiearme huishoudens samen bij een midden energieprijs Bij een lage energieprijs is dit €117 miljoen, en bij een hoge energieprijs (ongeveer zoals in de piek van eind 2022) loopt dit op naar ongeveer €678 miljoen per jaar.

Bij een midden energieprijs en zonder compensatie heeft ongeveer 10% van de energiearme huishoudens (ongeveer 54 duizend huishoudens) een energiearmoedekloof van ten minste €1000 per jaar (€83 per maand). Daarnaast heeft 1,7% (ongeveer 9 duizend huishoudens) zelfs een kloof van ten minste €2000 per jaar (€167 per maand).

Geografische spreiding energiearmoede

De studie vergelijkt de mate van energiearmoede (de energiearmoedekloof) met het aantal energiearme huishoudens in Nederland. Peter Mulder: “Als je naar de kaart van Nederland kijkt dan verschuift het zwaartepunt van energiearmoede met de nieuwe meetmethode naar buiten de Randstad. Er is een duidelijk kern-periferiepatroon te zien, waarbij de hoogste aantallen energiearme huishoudens te vinden zijn in de grotere steden, terwijl het niveau van energiearmoede per huishouden gemiddeld het hoogst is in rurale gemeenten aan de randen van Nederland.”

Energiearmoedekloof groter bij huishoudens met slecht geïsoleerde woning

De gemiddelde energiearmoedekloof per huishouden verschilt nauwelijks tussen huur- en koopwoningen. Maar het onderzoek laat zien dat in woningen met een zeer lage energetische kwaliteit de energiearmoedekloof duidelijk hoger is dan in woningen met een gemiddelde of goede energetische kwaliteit.

Bovendien is de variatie in de energiearmoedekloof het hoogst onder huishouden in woningen met een zeer lage energetische kwaliteit, met uitschieters tot boven de €3000 per jaar. Van de ongeveer 54 duizend energiearme huishoudens met een kloof van meer dan €1.000 euro per jaar (bij een midden energieprijs) woont ruim 30% – ongeveer 16 duizend huishoudens – in een woning met zeer lage energetische kwaliteit.

Beleidsanalyses

Het meten van de energiearmoedekloof kan van nut zijn bij het ontwerpen en evalueren van energiearmoedebeleid. De methode van de energiearmoedekloof stelt beleidsmakers bijvoorbeeld in staat om de jaarlijkse kosten van een eventuele energietoeslag af te wegen tegen de eenmalige kosten van het verduurzamen van de energetisch meest slechte woningen.

Mulder: “In die afweging kan aan de hand van de energiearmoedekloof-methode bepaald worden wat de impact van diverse beleidsopties is op zowel het aantal energiearme huishoudens als op de diepte en de verdeling van energiearmoede.

Bijvoorbeeld, er zijn verschillende manieren om een politiek vastgesteld budget voor een eventuele energietoeslag te verdelen over (energie)arme huishoudens. We hebben daartoe een scenario-analyse gedaan waaruit een duidelijke afruil naar voren komt tussen het helpen van een beperkte groep zeer energiearme huishoudens of een grotere groep gematigd energiearme huishoudens.

Deze afruil wordt groter bij stijgende energieprijzen omdat energiearmoede bij hoge energieprijzen relatief sterk stijgt onder de meest energiearme huishoudens en de ongelijkheid in energiearmoede dus ook sterk toeneemt.

Bij hoge energieprijzen wordt het daarom sneller lonend om energiearmoede onder de meest energiearme huishoudens aan te pakken via eenmalige woningrenovatie dan via jaarlijkse compensatie van energiekosten.”

Definities energiearmoede
*Huishoudens met energiearmoede hebben een laag inkomen in combinatie met hoge kosten voor gas en elektriciteit of een woning met een lage energetische kwaliteit. Van lage energetische kwaliteit is sprake als een woning slecht te verwarmen is (bijvoorbeeld door slechte isolatie) en/of er geen mogelijkheden zijn om energie op te wekken (bijvoorbeeld met zonnepanelen). Een laag huishoudensinkomen is maximaal 30 procent hoger dan de lage-inkomensgrens.

** De energiearmoedekloof wordt uitgedrukt in het bedrag in euro’s dat nodig is om een huishouden uit de energiearmoede te halen. Dat wil zeggen het bedrag dat nodig is om de afstand tussen het actuele niveau van energiearmoede en de energiearmoedegrens te overbruggen en zo boven de energiearmoedegrens te komen. Dit bedrag kan de vorm aannemen van een hoger inkomen of een lagere energierekening door compensatie of lagere energieprijzen.