Energierenovaties versnellen en opschalen met contigentenaanpak

De contingentenaanpak van TNO ondersteunt de bouwsector en overheden bij de versnelling van de verduurzaming van de Nederlandse woningvoorraad. Met behulp van AI worden geschikte woningen geselecteerd voor verduurzamingsmaatregelen. Projecten met de bouw- en vastgoedsector, in samenwerking met overheden, bevestigen de verwachte efficiëntievoordelen. Bovendien bieden ze nieuwe inzichten om de gebouwde omgeving efficiënter en volgens geïndustrialiseerde processen te verduurzamen.

Doelen voor klimaatneutrale woningen

Om aan het Klimaatakkoord te voldoen moeten in Nederland voor 2050 ruim 8 miljoen woningen klimaatneutraal worden gemaakt. Met de aangescherpte Europese ‘Fit For 55’ doelstelling moeten we in 2030 al op 55% CO2-reductie zitten, wat neerkomt op de verduurzaming van zo’n 1,5 miljoen woningen.
Sten de Wit, programmamanager bij TNO: “Willen we de doelen gaan halen, dan moet deze transitie nog efficiënter worden georganiseerd. Zeker in het licht van de aanhoudende krapte op de arbeidsmarkt, vooral in de bouw.
Om meer werk te kunnen verzetten met minder mensen, is een gestandaardiseerde aanpak nodig met geïndustrialiseerde bouwmethodes. De contingentenaanpak is wat ons betreft een essentiële bouwsteen om gebouwverduurzaming te versnellen en ambities waar te maken.”

Niet woning maar oplossing staat centraal

Rogier Donkervoort, expert Industrialised Sustainable Building bij TNO, legt uit hoe de contingentenaanpak is ontstaan: “TNO heeft een lange trackrecord in het ondersteunen van bouwers, installateurs en toeleveranciers bij het ontwikkelen van duurzame oplossingen, zoals een standaardpakket om woningen gasloos te maken.
Van tevoren werd bepaald voor welk woningsegment de oplossing geschikt was, bijvoorbeeld naoorlogse rijwoningen. Maar in de praktijk bleken woningen vaak net te veel te verschillen, wat leidde tot kostbare aanpassingen.”

Toch blijken er wel degelijk woningen te vinden die dusdanig vergelijkbaar zijn dat een oplossing één op één herhaalbaar is. Donkervoort: “De uitdaging is om de juiste woningen te vinden. Met de contingentenaanpak bundelen we woningen op basis van eerdere succesfactoren. In plaats van de woning als uitgangspunt te nemen, starten we bij de oplossing en zoeken daar passende woningen bij. Dit stelt bouwaanbieders in staat om gestandaardiseerde oplossingen te ontwikkelen die geïndustrialiseerd kunnen worden toegepast.”

Clustertool

TNO heeft een Clustertool ontwikkeld waarmee uit een database van de complete Nederlandse woningvoorraad contingenten woningen kunnen worden geselecteerd. Dat gebeurt door middel van AI op basis van ruim 125 woningeigenschappen, zoals energieprestatie, gasverbruik, de verhouding tussen open en gesloten geveldelen, maar ook huishoudgrootte en gezinssamenstelling.
Donkervoort: “Partners vragen we om een lijst van woningen waar een of meerdere maatregelen succesvol zijn toegepast, maar ook van woningen waar dit niet is gelukt. Het algoritme traint met deze gegevens en bepaalt vervolgens welke kenmerken bepalend zijn voor succes. Deze combinatie van eigenschappen noemen we het Gebouw-DNA.”

Contingent is pas het begin

Weten waar de woningen staan die voor jouw oplossing relevant zijn, is een belangrijk resultaat van de contingentenaanpak. Maar het is ook pas het begin van een complete transitie van denken en werken in de bouw, vertelt Donkervoort.
“Voor opschaling en versnelling moeten we van de huidige veelal projectgebonden werkwijze naar een productmatige aanpak. Dat betekent standaardisatie van je processen en producten. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat een team installateurs zonder verliesuren niet twee maar drie woningen kan aanpakken op een dag?
Misschien moet je daarvoor het pakket wel iets kleiner maken, om zo de uitvoeringseffectiviteit te vergroten. In veel gevallen betekent het ook ‘nee’ moeten verkopen. Bijvoorbeeld wanneer een standaardoplossing niet werkt, en er kostbare aanpassingen nodig zijn.”

Multidisciplinaire kennis

Volgens Donkervoort is de interdisciplinaire kennis van TNO waardevol voor deze transitie binnen de bouw. “Een fundamentele pijler van de contingentenaanpak is onze data science-expertise, waarmee we een clustertool hebben ontwikkeld om contingenten te vormen op basis van AI-methodieken.

Daarnaast beschikt TNO over uitgebreide kennis van bouw- en renovatieprocessen en industrialisatie. Wanneer we ook naar de vraagkant kijken, zoals gemeenten, corporaties en bewoners (inclusief energiearme doelgroepen), biedt TNO expertise in sociale innovatie. Dit helpt ons te begrijpen wat mensen motiveert om deel te nemen, welke prikkels effectief zijn en welke barrières we tegenkomen, vooral bij het betrekken van kwetsbare groepen die vaak andere zorgen hebben.”

Validatie van Contingentenaanpak in de praktijk

TNO werkt inmiddels in tal van projecten met de bouw- en vastgoedsector met de contingentenaanpak. Sten de Wit: “Een groter project is de samenwerking met Winst uit je woning, Plegt-Vos en Reimarkt. Met het innovatieproject CONTINGENT ontwikkelen we gezamenlijk haalbare verduurzamingsproposities die deze partijen ook daadwerkelijk in de markt kunnen zetten. Validatie van kostenbesparingen en doorlooptijden zijn cruciaal bij dit project, waarbij we echt willen aantonen dat onze prognoses voor deze aanpak realistisch zijn.”

Berri de Jonge, Innovatiemanager Plegt-Vos: “Dankzij de contigentenaanpak kunnen we maatregelenpakketten ontwikkelen voor een bredere groep woningen dan gebruikelijk in verduurzamingsprojecten. In plaats van voor elk project een unieke oplossing te moeten bedenken en afhankelijk te zijn van de schaal van het project, kunnen we nu onze efficiënte oplossingen toepassen op geschikte woningen door heel Nederland. Per project gaat er minder tijd naar onderzoek en calculaties, terwijl we beter inzicht hebben in wat werkt. Onze hele keten is optimaal getraind op deze maatregelen en woningen waardoor we met dezelfde mensen en middelen meer woningen kunnen verduurzamen. Door de contingenten nog beter te doorgronden, kunnen we producten en processen steeds verder optimaliseren, waardoor we ons aanbod voor deze Contigenten blijven verbeteren.”

Ruimte om te innoveren

Ook Mathijs Vallinga, Manager en directielid bij Reimarkt ziet duidelijke voordelen van de Contingentenaanpak. “Het stelt ons in staat om snel bewezen toepassingen te identificeren en te matchen, waardoor we efficiënter werken en minder tijd kwijt zijn aan voorbereidingen. Dit biedt ruimte om ons te richten op strategische ontwikkelingen en innovaties. Dankzij de contingenten weten we beter waar we onze capaciteit op moeten inzetten, wat helpt bij het nauwkeuriger verdelen van taken en verantwoordelijkheden. Dit voorkomt overbelasting en maakt het gemakkelijker om prioriteiten te stellen.

De Clustertool speelt een cruciale rol in onze data-analyse. Het legt onverwachte verbanden die ons helpen om projecten vanuit een nieuw perspectief te bekijken. Deze inzichten verrijken onze kennis en veranderen soms onze aanpak. Door de afstemming van vraag en aanbod via de Contingentenaanpak kunnen we bovendien de kwaliteit van ons werk beter waarborgen en prioriteit geven aan de meest waardevolle opdrachten. Dit zorgt voor duidelijke verwachtingen bij klanten en partners en bevordert een soepele samenwerking.

Grootschalig woningen verduurzamen met Contingentenaanpak

Inmiddels werkt TNO in Noord Holland al met de Contingentenaanpak. In diverse projecten met KnopOm, Winst uit je woning, Klimaatmissie, twee woningbouwcorporaties, negen gemeenten, en provincie Noord-Holland wordt deze aanpak in de praktijk toegepast om woningen grootschalig te verduurzamen. Met verduurzamingsconcepten variërend van enkelvoudige maatregelen tot meervoudige maatregelpakketten die meer dan 50% CO2 besparen. Het bestrijden van energiearmoede vormt een belangrijk onderdeel, waardoor er nog meer focus op betaalbaarheid en efficiëntie ligt.

Jade Oudejans, Programmamanager Winst uit je woning: “Door de contingentenaanpak zijn we veel scherper geworden op onze manier van dataverzameling tijdens de woningopnames. Wij hebben onze processen nu zo aangepast, dat we betere data verzamelen voor de Clustertool van TNO. Daarmee hopen we uiteindelijk contingenten te kunnen maken, waarmee we adressen heel gericht kunnen aanschrijven met een aanbod passend bij de woning én bij de bewoner.”

Schaalbaar maatwerk

Voor Winst uit je woning biedt de aanpak veel toegevoegde waarde. Oudejans: “Wij werken nu meestal met collectieve inkoopacties via gemeentes. Maar de "usual suspects" voor verduurzamingsmaatregelen hebben we inmiddels wel bereikt. Wat wij zo mooi vinden aan de contingentenaanpak, is dat we hiermee over gemeentegrenzen heen vergelijkbare woningen kunnen vinden. Denk aan woningen met een plat dak dat aan vervanging toe is en waar gelijk dakisolatie en zonnepanelen geplaatst kunnen worden. Dat soort woningen zijn er in één gemeente misschien honderd, maar over heel de provincie Noord-Holland hebben we het over duizenden. Dat maakt het interessant om er een propositie voor te ontwikkelen.

Wij noemen dit "schaalbaar maatwerk". De contingentenaanpak richt zich momenteel vooral op technische componenten. We merken echter dat gemeenten, waarmee we samenwerken, steeds meer willen weten over de bewoners en hun voorkeuren. Daarom test TNO nu het gebruik van "demografische contingenten". Hiermee kunnen we niet alleen voorspellen of een woning technisch geschikt is, maar ook of de bewoner openstaat voor een bepaald aanbod. Een veelbelovende ontwikkeling.”

Onverwachte inzichten

Dankzij de diversiteit aan projecten en de samenwerking met verschillende doelgroepen aan zowel vraag- als aanbodzijde, ontstonden onverwachte maar waardevolle inzichten.

Zo bleek de contingentenaanpak ook voor woningcorporaties voordelen te bieden vertelt Rogier Donkervoort: “Aannemers baseren hun initiële renovatieprijs vaak op een 10%-opname van de woningen. Bij overschrijding van de bandbreedte moet het project opnieuw worden voorgelegd aan de Raad van Bestuur, wat tot vertraging leidt. Met de contingentenaanpak kunnen woningen met de grootste prijsverschillen vooraf worden geïdentificeerd, waardoor de aannemer een nauwkeurigere prijs kan bieden en het proces sneller verloopt.”

Een ander resultaat kwam naar voren in een project met de provincie Noord-Holland. Sten de Wit: “Gemeenten benaderen traditioneel eigenaren van woningen uit specifieke bouwjaren. In dit project hebben we alleen woningen binnen een bepaald contingent benaderd. Dit leverde een hogere conversie op: bij vloerisolatie konden adviseurs in bepaalde gemeentes met deze aanpak in 75% van de gevallen een offerte uitbrengen, tegenover 50% bij de traditionele aanpak. Hierdoor zijn adviseurs in die regio 50% effectiever.”

Wat is nodig voor opschaling?

Om deze aanpak breder te omarmen, werkt TNO aan het verzamelen van meer bewijslast. De Wit: “De conversie van eerste stap naar offerte varieert momenteel tussen de 5 en 25%, afhankelijk van de maatregel. Met kleine aanpassingen in de werkwijze kunnen bedrijven dit percentage snel verhogen. Het aantoonbaar maken van resultaten is een belangrijke sleutel tot opschaling.

Een tweede succesfactor is samenwerking over de grenzen van gemeenten en woningcorporaties heen. Om schaalvoordelen en efficiencywinst te behalen, zijn grote aantallen woningen nodig. Gemeenten en woningcorporaties moeten daarom grensoverschrijdend samenwerken. Initiatieven zoals Verbouwstromen laten zien dat dit mogelijk is.

Tot slot is het belangrijk dat gemeenten binnen aanbestedingsprocessen ruimte geven aan partijen om in een vroeg stadium mee te denken op basis van een contingentenaanpak."