De persoonlijke worstelingen van Helga van Leur

We kennen haar vooral als weervrouw van RTL. Een jaar geleden nam ze na twintig jaar televisie afscheid van onze dagelijkse warmte- en koudefronten. Tegenwoordig geeft Helga van Leur vooral lezingen. Over weer, klimaat, duurzaamheid en gedrag. Zodat wij gewone burgers ook wat meer begrijpen van klimaatverandering. En kunnen meehelpen daar wat aan te doen.

---

Op de Deelnemersbijeenkomst (H)eerlijk over morgen van SVn spreekt Helga over het hoe en waarom van klimaatverandering, over urgentie en oplossingen. En de psychologische kanten die samenhangen met klimaatverandering.

---

Van Leur: "Over 30 jaar moet onze aarde nog steeds leuk, leefbaar en betaalbaar zijn. Er liggen voor ons veel uitdagingen rond het thema duurzaamheid. Hoe krijg je mensen zover dat ze erover nadenken en ernaar handelen? Het is ook gewoon leuk ermee aan de slag te gaan.”

Het weer en het klimaat

Zelf is Helga bijna automatisch de thema’s klimaatverandering en duurzaamheid ingerold, door haar studie bodemkunde, hydrologie en meteorologie aan de universiteit van Wageningen. Het is dus niet zo dat zij als weervrouw elk jaar onze zomers warmer zag worden en dacht: o jee! Van Leur: “Het weer en het weerbericht vormen maar een klein onderdeel van het klimaat. Het klimaat is niets anders dan de omgeving waarin wij wonen, en hoe die reageert op veranderingen.” En daar wordt al, onder andere in Wageningen, sinds het rapport van de Club van Rome uit 1972 onderzoek naar gedaan. Hoe werken normale klimaatsystemen, welke triggers veranderen alles, wat zijn de kantelpunten? Voor Helga van Leur is er dan ook niet echt een trigger geweest die haar doordrongen heeft van de urgentie van klimaatmaatregelen. Wel heeft het gebruik van ruimtesatellieten onze hele klimaatdiscussie in een stroomversnelling gebracht. “Vroeger konden we alleen beperkte waarnemingen doen, vanaf schepen. Met de huidige satellietwaarnemingen kunnen we op verschillende manieren naar de aarde kijken en meten wat we op de grond niet kunnen.”

Een statistisch gemiddelde

Voor veel mensen is klimaatverandering een ‘groot’ onderwerp, misschien wel te groot. Het is moeilijk te vatten. Daarom probeert ons brein het bevatbaar te maken, vertelt Van Leur. “Je merkt klimaatverandering niet elke dag, zoals je het weer wel elke dag ervaart. Het klimaat is niet meer dan een statistisch gemiddelde. Mensen kunnen weinig met die getallen en daarom vertalen ze het naar iets dat wel houvast geeft. Sommigen ontkennen het dan keihard, zoals de Amerikaanse president Trump. Die roepen dan dat ze er niets van geloven.”

Schadelijke uitspraken van een president

“Gelukkig doen niet veel mensen dit. Toch is het schadelijk als de Amerikaanse president dit soort dingen roept. Hij is geen expert op dit gebied, maar heeft wel veel macht. In de VS zijn veel waarnemingen gedaan over klimaatverandering. En alle wetenschappelijke instituten hebben op last van de nieuwe Amerikaanse regering hun bevindingen van hun websites moeten halen. Dat is ernstig, ook al zijn er Nederlandse wetenschappers geweest die hele databestanden uit de VS hebben gered nadat Trump aan de macht kwam.”

Klimaatverandering is gewoon lastig

Maar ook voor mensen die zich wel zorgen maken over klimaatverandering is het onderwerp moeilijk te bevatten. “Het is gewoon lastig”, vertelt Van Leur. “Klimaatverandering gaat om allerlei interacties die met elkaar plaatsvinden, dus je kunt nooit makkelijk naar één oorzaak of fenomeen wijzen. Zo vormen onze oceanen bijvoorbeeld een enorme buffer die klimaatverandering opvangt. Pas als deze buffer uit balans raakt, zal je enorme kettingreacties zien ontstaan.”

Warme, droge zomers werken de bewustwording in de hand

Gelukkig hebben we de warme zomers, en de enorme plensbuien waar we de laatste jaren mee worden geconfronteerd. Kijk naar de langdurige droogte en hitte van afgelopen zomer. Je mag dit alles niet in een directe lijn plaatsen met klimaatverandering, benadrukt Van Leur, maar 35+ graden helpt wel om de mensen te doordringen van wat komen gaat. “In een nieuw klimaat komen deze weersverschijnselen vaker voor. Warme, droge zomers werken de bewustwording in de hand. Een beetje crisis krijgt mensen in beweging. We willen geen watertekorten, dus is er nu opeens meer aandacht voor waterbuffering. We willen dat onze huizen niet te warm worden, dit wordt nu in de bouwkunde opgepakt. Ons brein handelt vooral als er een directe bedreiging is.”

Persoonlijke dilemma's

Er is dus actie nodig, van iedereen. Want we kunnen het niet alleen oplossen, we hebben iedereen nodig. Hoe zit dat persoonlijk bij Helga van Leur? Heeft zij inmiddels voor zichzelf bepaalde keuzes gemaakt? Ja, is het volmondige antwoord. “Omdat het móét. Wel loop ik nog tegen bepaalde uitdagingen aan. Zo eet ik niet elke dag vlees meer. Maar weet tegelijkertijd dat ik eigenlijk helemaal geen vlees en zo weinig mogelijk zuivel zou moeten consumeren. Omdat de klimaatimpact van deze grootschalige industrieën gewoon te groot is. Toch vind ik het lastig om vlees helemaal te laten staan.”

Minder met de auto, vaker met de fiets

“Ook de auto laten staan, vind ik moeilijk. Ik rij wel minder vaak en pak eerder de fiets, maar heb moeite met hoeveel extra tijd reizen met het openbaar vervoer kost. Daarom blijf ik autorijden, maar heb onlangs wel besloten in de naaste toekomst elektrisch te rijden, in de goedkoopste Tesla. Want ik ben wel ongeveer toe aan een nieuwe auto. Maar nu hoor ik dat in mijn buurt een waterstoftankstation komt. Een auto op waterstof zou helemaal ideaal zijn. Moet ik daar nu op wachten, zo lang mijn oude auto het nog doet?” ‘Van het gas af’ is eveneens een worsteling. Ze is al tijden bezig met berekeningen om haar huis klimaatneutraal te maken. Eerst kreeg ze te horen dat de woning er niet geschikt voor was, kapitalen zou het kosten. “Toen ben ik zelf gaan rekenen. Voor de goedkoopste oplossing zou ik al 20.000 euro kwijt zijn. Je schrikt je het apenzuur.” “En daar kreeg ik dan alleen een warmtepompsysteem voor. Daar heb ik me inmiddels overheen gezet. Als je economisch rekent, ben je over twintig jaar ook 20.000 kwijt met een traditioneel cv-systeem op gas. Maar dat vind ik niet eens het belangrijkste.”

Er zijn struggles genoeg

Haar huis helemaal energieneutraal en CO2-neutraal maken, loopt helemaal in de papieren: 60.000 euro. “Met traditionele warmtepompsystemen moet ik vloerverwarming nemen en de radiatoren aanpassen, allemaal veel breek- en hakwerk. Je spreekt dan over bedragen die de meeste mensen niet kunnen betalen. Daarom ben ik blij dat er initiatieven ontstaan waarbij financiële partijen je verbouwing willen voorfinancieren, waarbij je zelf je huidige hoge energierekening twintig jaar blijft betalen ter afbetaling.” Toch is Helga van Leur blij dat ze nog geen keuze heeft gemaakt. Want de nieuwste generatie warmtepompen werkt met iets hogere temperaturen, waardoor vloerverwarming niet nodig is en de oude radiatoren alleen iets moeten worden aangepast. “Daarnaast moet mijn gemeente in 2021 hebben bepaald hoe ze mijn wijk gaan verwarmen. Als ze dan met warm water willen werken, zit ik wellicht met een overbodig systeem dat ik voor duizenden euro’s heb aangelegd. Struggles genoeg.” Struggles die ook voor woningcorporaties gelden. Want van het gas af is mooi, maar wat te doen met alle infrastructuur?

Overal proeftuinen maken

Van Leur: “Er zijn ook gasvormen die wel duurzaam zijn. Of neem waterstof, het zou zomaar kunnen dat over een aantal jaren waterstof door onze leidingen stroomt. Dus roep niet te snel dat alles weg moet. We hebben een prachtige infrastructuur waar we zuinig op moeten zijn. Ik denk dat we vooral overal proeftuinen moeten maken. Met ruimte voor experimenten met nieuwe materialen, met ander beleid. Klimaatexperimenteerruimte. Waarbij we wel het doel bepalen, maar de weg er naartoe enigszins vrij laten. Want alle baanbrekende innovaties beginnen klein.”

Dit artikel verscheen eerder in (H)eerlijk over morgen, een uitgave van Binnenlands Bestuur in opdracht van het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Nederlandse gemeenten.