Knarsetandend wachten op ontwikkeling

Voormalige vissersstad Vlaardingen wil met een nieuwe woonwijk de band met het water herstellen. De drieduizend woningen in de rivierzone moeten de stad van een broodnodige nieuwe impuls voorzien. Maar wanneer komen ze er nou eens?

De woningbouw in Nederland moet sneller kunnen verlopen, meent Hugo de Jonge. In januari kwam hij met zijn plan van aanpak. Vooral in de planvormingsfase valt volgens de minister voor Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening veel tijdwinst te boeken. Onder meer door onderzoek, ontwerp en participatie gelijktijdig uit te voeren in plaats van (zoals nu de praktijk bij gemeenten is) na elkaar.

Onlangs sprak een aantal experts van adviesbureaus zich in Binnenlands Bestuur over De Jonge’s plannen uit. Lovenswaardig, vonden ze die in het algemeen, maar ook een tikje overambitieus. Want dat je met parallel plannen de planvorming zou kunnen terugbrengen van zes tot twee jaar – dat wil er bij hen niet in. Hoe denken gemeenten zelf over De Jonge’s versnellingsplan? Binnenlands Bestuur toog naar Vlaardingen, dat met de miljoenen uit de Woningbouwimpuls de stad op korte termijn een facelift hoopt te geven.

Een urgente facelift, zo blijkt als je Westhavenkade af fietst naar het centrum van de vroegere vissersstad. Veel van de haringpakhuizen die Vlaardingen in de negentiende eeuw zijn welvaart brachten, staan er nu verveloos bij.

Na de Tweede Wereldoorlog werd Vlaardingen ontdekt door de grootschalige maritieme en fossiele industrie. Tot de luchtverontreiniging in de jaren zeventig om zich heen greep en het imago van de stad bedierf. ‘Veel maritieme bedrijven zijn daarna vertrokken’, zegt wethouder Bart Bikkers (economische zaken, VVD). ‘Dan vraag je je af: wat is de identiteit nog van dit gebied? De afgelopen honderd jaar zijn we gaandeweg de verbinding met het water verloren.’

Nieuwe impulsen

Het tegenwoordige Vlaardingen is met zijn 75.000 inwoners volgens Bikkers ‘een stad met een dorps karakter’. Hij constateert ‘een enorme diversiteit aan mensen. Maar daarbij zijn dragers en vragers niet altijd met elkaar in balans.’ Met name de naoorlogse Westwijk lijdt onder een stapeling van problemen: armoede, werkloosheid, criminaliteit. Ook elders zie je dat de stad zijn rijke historie maar spaarzaam benut. Het historische winkelcentrum rond de Markt voelt de concurrentie van grote broer Rotterdam. De vroegere grandeur is roestig geworden. Meer reuring zou welkom zijn.

Daarin moet de nieuwe rivierzone een voortrekkersrol gaan vervullen. Daar wil de stad herstellen wat de afgelopen eeuw verloren ging: de band met het water. Zo’n drieduizend woningen zijn voorzien langs het Schreur, de rivier die de Nieuwe Maas verbindt met de Nieuwe Waterweg. Daarnaast moet langs het water een park komen, een paar scholen en ruimte voor (kleinschalige) bedrijvigheid. De nieuwe Hoekse Lijn is een belangrijke pull-factor: die vervoert de toekomstige bewoner van de rivierzone in een kwartier naar het centrum van Rotterdam (en in dezelfde tijd in de andere richting naar het Noordzeestrand).

Een plek met potentie, dus. De eerste plannen voor de rivierzone dateren niet voor niets al van eind vorige eeuw. Gebouwd wordt er tot ergernis van de gemeente nog steeds niet. ‘Ja, die ontwikkeling loopt al een tijdje’, zegt wethouder Bikkers onderkoeld in een pop-upcafé vlak bij de rivier. ‘Feitelijk begon die met het vertrek van een aantal bedrijven, eind vorige eeuw. Maar het grote vliegwiel bleek het stoppen van Unilever Research & Development, in 2018.

Eerst waren we alleen rouwig om het verlies van banen, maar dat gevoel hebben we weten om te buigen. Zeker toen we afspraken met Unilever konden maken over de verkoop van het terrein. Dat moest, kwamen we overeen, niet naar de hoogste bieder gaan, maar naar een eigenaar met een visie die aansluit bij onze gemeentelijke en de provinciale wensen voor dit gebied.’

Lichtgroen

Alle signalen voor de rivierzone stonden op groen, nou ja, op lichtgroen. Bikkers: ‘Het is natuurlijk wel een hoog milieubelastend gebied, omgeven door industrie. Meteen aan de overkant van het water zit Shell. Bedrijven zitten doorgaans niet te wachten op woningbouw in hun directe omgeving.’ Ook de provincie Zuid-Holland hamerde er bij Vlaardingen op dat er niet te veel bedrijventerrein verloren mag gaan. ‘Daar is een groot tekort aan in de Rijnmond. Maar de menging van functies maakt onze rivierzone voor gebiedsontwikkeling complex.’

Het betekende de afgelopen jaren veel polderen voor de gemeente. ‘Je gaat met de bedrijven open het gesprek in, maar wel met een duidelijke stip op de horizon. De hele stad schreeuwt om de ontwikkeling van de rivierzone, dus die gaat er hoe dan ook komen. Dat uitgangspunt is ook in de verdere participatie belangrijk. Het gaat er alleen nog om hoe we alle functies in het gebied zo goed mogelijk inpassen.’ Bikkers benadrukte daarbij tegenover zijn gesprekspartners de positieve kanten. ’Shell kampt met een groot tekort aan personeel. Wij bieden woningen op een steenworp van het bedrijf. Dat levert geheid arbeidskrachten op. En we houden in onze plannen rekening met de bedrijfsvoering. We komen niet in de milieucirkels van bedrijven.’

Toch kwam er bezwaar tegen het bestemmingsplan voor de rivierzone. ‘Niet van Shell, niet van het havenbedrijf en ook niet van diverse andere spelers in het gebied’, zegt Bikkers. Een aantal (lokale) bedrijven ligt dwars. ‘We voeren als gemeente nog steeds met hen gesprek. Eigenlijk hebben ze allemaal al aangegeven uiteindelijk niet de ontwikkeling te willen blokkeren. Hun beroep komt vooral voort een bepaalde angst: als we nu niet in beroep gaan, zijn onze kansen in de toekomst misschien wel voorgoed verkeken. Ze willen afspraken met ons maken over klachten van burgers. Als we tot een goed convenant komen over de afhandeling daarvan, zijn die bedrijven wel bereid hun beroep in te trekken.’

Bottleneck

Zo ver is het nog niet. En er volgt voorlopig ook geen gerechtelijke uitspraak over de kwestie. Dat is wat Vlaardingen het meest frustreert. Bikkers: ‘Het kabinet geeft via de woningbouwimpuls en de versnellingsgelden miljoenen uit om de woningbouw te stimuleren. Maar met alleen geld krijg je de versnelling niet. De bottleneck van de woningbouw ligt nu bij de Raad van State. Mijn bestemmingsplannen zijn daar naar ik heb vernomen helemaal onder op de stapel beland. Ik kan nu twee jaar gaan zitten wachten tot het in behandeling wordt genomen. Er zijn veel meer gemeenten die in hetzelfde schuitje zitten.

Mijn indruk is dat de stapel bezwaarschriften bij de Raad van State door die versnellingsgelden alleen maar hoger wordt.’ Van Bikkers zou er daarom vooral meer geld naar de Raad van State moeten gaan (zie kader). ‘Ik heb de indruk dat het bij hen vooral om een capaciteitsprobleem gaat.’ En de andere oplossingen die De Jonge ter versnelling van de woningbouw aandraagt, zoals dat parallelle plannen? Dat gaat niet werken, zeggen Bikkers en de gebiedsmanager rivierzone Martijn Otte in koor. ‘Je moet nu eenmaal eerst met een ontwerpplan komen, voordat je bijvoorbeeld onderzoek naar geur en geluid kunt doen.’ Zo hebben alle stappen in de planvorming een oorzakelijk verband. ‘Begin je te vroeg aan het bestemmingsplan, dan jaag je je door latere wijzigingen op veel extra werk en hoge kosten.’ Dat proces is in Vlaardingen goeddeels doorlopen. Nu is het op de handen zitten tot de Raad van State zich in pakweg 2025 eens over de kwestie uitspreekt.

Lastig, vindt Bikkers. ‘Ik heb nog niemand gehoord in Vlaardingen die zegt dat we moeten stoppen met de ontwikkeling van de rivierzone. Maar het kan ook niet zo zijn dat na de verkoop van Unilever tien jaar lang niets gebeurt. Dan gaat de acceptatie van de stad ten opzichte van wat hier moet gaan gebeuren wel achteruit. Je moet levendigheid creëren. De potentie van het gebied laten zien. We hebben hier daarom alvast 318 tijdelijke woningen voor Vlaardingers neergezet. In februari organiseerden de gemeente, ontwikkelaars en betrokken partijen in het gebied een informatiemarkt over de rivierzone in het Delta-hotel. Zo proberen we stad bij de plannen betrokken te houden.’

En, ja, een enkel onderdeel krijgt nu al zijn beslag. Bikkers: ‘We werken aan een oplossing voor onze Wilhelminahaven, die bij hoogwater geregeld onderloopt. Ook met de aanleg van infrastructuur zijn we al bezig. Zo zien de Vlaardingers hier dus al wel enige beweging.’ En als de Raad van State dan eindelijk met een (hopelijk) voor de gemeente gunstige uitspraak komt? Bikkers: ‘Alles staat in de startblokken. Dan kunnen binnen een half jaar de heipalen worden besteld.’