Tik op vingers gemeente én wetgever in Brabantse stankzaken

Tienduizend vleesvarkens, dat zijn de lastige buren van negen Brabanders. Al jaren ervaren zij stankoverlast van een naburige boerderij. Sinds eind 2022 staat het geurbeleid van veel gemeenten op losse schroeven. De rechter oordeelde toen dat ernstige geurhinder een mensenrechtenschending is. Het leidt tot nieuwe rechtszaken. Bijvoorbeeld in de gemeente Reusel-De Mierden, die afgelopen week twee stevige uitspraken om de oren kreeg. De gemeente moet opnieuw naar de vergunning van een varkenshouderij kijken. Een belangrijke vraag: kunnen veehouderijen die voor stankoverlast zorgen nog wel uitbreiden?

Tienduizend varkens

De grote varkenshouderij huist al decennia in het groene buitengebied van Hooge Mierde. Om de hoek zit een camping, het natuurgebied Kempenland-West ligt niet ver weg. Vanaf 1991 heeft de gemeente toestemming gegeven voor het houden van meer dan tienduizend varkens. De buren zijn er niet blij mee. Het bedrijf gebruikt weliswaar zogeheten ‘luchtwassers’ om de geur te beteugelen, maar volgens hen is het niet genoeg. Nadat de gemeente Reusel-De Mierden toestemming geeft voor een nieuwe uitbreiding, is voor omwonenden de maat vol. Ze klagen bij de rechtbank in Den Bosch over ‘ernstige geurhinder’.

Uitzonderingspositie

De gemeente Reusel-De Mierden heeft, zoals veel gemeenten, eigen normen voor geur vastgesteld. Die worden bij de huizen van sommige omwonenden overschreden. Dat betekent dat er in principe geen ruimte is voor meer varkens. Maar er is een uitzondering mogelijk, op grond van de landelijke Wet geurhinder en veehouderij. Zelfs als een boerenbedrijf te veel stank veroorzaakt, mag het soms alsnog beperkt groeien. Dat kan als er een ‘geurbelastingreducerende’ maatregel, bijvoorbeeld een luchtwasser, wordt toegepast. Deze toename van geurhinder komt bovenop het feit dat voor sterk agrarische gebieden als Noord-Limburg, Gelderland en Noord-Brabant, toch al soepelere normen gelden. Geert Verstegen, voorzitter van het Brabants Burgerberaad, noemde dit onderscheid in geurregels eerder al ‘discriminerend’. “Brabantse omwonenden moeten volgens de normen veel meer stank verdragen dan Groningers.”

Milieubeoordeling ontbreekt

Door deze methode zet de rechtbank Oost-Brabant nu een streep. Volgens de rechter heeft de nationale wetgever zijn huiswerk niet gedaan bij het maken van de wet. Bij het invoeren van de regel, waarbij luchtwassers en andere innovaties kunnen worden ingezet om meer dieren te houden, had de wetgever een ‘strategische milieubeoordeling’ moeten doen. Een strategische milieubeoordeling brengt al tijdens de voorbereiding van wetgeving de effecten op het milieu in beeld. Vanuit de Europese Unie is deze beoordeling verplicht gesteld voor ‘plannen’, in dit geval de bepaling uit de Wet geurhinder en veehouderij, die ‘aanzienlijke effecten’ op het milieu kunnen hebben.

Mensenrechtenschending

In een andere uitspraak over de varkenshouderij legt de rechtbank uit wat dit voor de gemeente betekent. Het college moet een nieuw besluit nemen over de uitbreiding van de varkenshouderij. Daarbij moet het college de varkenshouder verplichten om een zogeheten ‘geurbeheersplan’ in te voeren. Ook moet het college de uitspraak die de Haagse rechtbank in de herfst van 2022 deed meenemen in de beoordeling. In die zaak oordeelde de rechter dat de gezondheid van Brabantse omwonenden van veehouderijen wordt ‘verwaarloosd’ ten gunste van het economische belang van de veehouderijen. De geurhinder van de omwonenden in die zaak was zo ernstig, dat zelfs sprake is van een mensenrechtenschending.

Kamerbrief

Een flinke klus dus voor de gemeente Reusel-De Mierden, en een nieuwe zorg voor andere Brabantse gemeenten, die sinds de Haagse uitspraak al druk aan de slag zijn met oplossingen voor het geurprobleem. Want wie zegt dat andere vergunningen in gebieden die kampen met overlast wél overeind blijven bij de rechter? De gemeente laat weten de uitspraken op dit moment te ‘analyseren’ en de gevolgen voor het geurbeleid en voor andere vergunningen te beoordelen. De uitspraak van de rechter treft niet alleen gemeenten, maar ook het kabinet. Als de uitspraak in hoger beroep standhoudt, kan dat landelijk de afgifte van vergunningen voor uitbreidingen van veehouderijen belemmeren. Staatssecretaris Vivianne Heijnen (Infrastructuur & Waterstaat) heeft de Tweede Kamer toegezegd om voor het zomerreces in een brief meer duidelijkheid te bieden over de aanpak van geurhinder door veehouderij.