Randstadvisie kabinet is te kneuterig

Kritiek op de Randstadvisie van het kabinet kwam vorige week naar voren in presentaties van een achttal internationaal gerenommeerde stedenbouwkundigen en sociaal geografen op een jubileumcongres van de Stichting Megacities.

Hoogleraar stedenbouwkunde Edward Soja (universiteit van Californië) constateert dat overal ter wereld de centra van stedelijke agglomeraties in inwonertal teruglopen, terwijl suburbane gebieden verstedelijken en verdichten. Sommige stadscentra zijn in enkele decennia zelfs massaal ontvolkt. De gevolgen pakken lokaal verschillend uit. Osaka hield na de uitstroom een levendig zakenen uitgaansgebied over, terwijl het centrum van Detroit kampt met grootschalige leegstand en verloedering.

De meeste metropolitane centra zien hun welvaart momenteel echter wegvloeien naar perifere gebieden of nieuw gebouwde outer cities, die onderling nieuwe netwerken vormen in een grillig en overal anders gevormd stedelijk ‘tapijt.’ Bestuurlijke structuren ijlen na op dit soort ontwikkelingen, stellen de geografen en stedenbouwkundigen, waardoor overheden niet of te laat ingrijpen. Op het Megacities-congres is er ook unanimiteit over het gebrek aan integrale beleidsvorming voor de Randstad.

Te kleinschalig

‘Het kabinet weigert de metropolitanisering van de Randstad te erkennen’, aldus de Rotterdamse hoogleraar stedenbouwkunde Joost Schrijnen. ‘We hebben 33 Randstad-urgente projecten, maar geen Randstadstrategie. Het intensiveren van de noorden de zuidvleugel apart is veel te kleinschalig gedacht.’

De Nederlands-Amerikaanse schrijver, architect en museumdirecteur Aaron Betsky: ‘Rotterdam is toch gewoon het havengebied van Amsterdam? Of moet het soms een armeluisregio blijven?’ Schrijnen stelt dat het klassiek Nederlandse ruimtelijke beeld van ‘steden in het groen’ ten onrechte de Randstadvisie domineert. ‘De landbouw is allang geürbaniseerd. Als we groen willen in de Randstad, maak dan metropolitane parken.’

Op dit moment doet de Randstad het in de economische en sociale ranglijsten van wereldwijde stadsagglomeraties nog goed, aldus stedenbouwkundige Arjen van Susteren, auteur van de Metropolitan World Atlas. ‘Maar dat kan snel veranderen. In enkele decennia kon een miljoenenstad als Detroit in inwonertal halveren, terwijl het dorp Dubai in dertig jaar explodeerde tot een metropool van ruim twee miljoen inwoners.’ De relatieve prestaties van metropolitane gebieden op wereldschaal blijven volgens Van Susteren onzichtbaar doordat regeringen hun economische analyses tot het nationaal niveau beperken.

Europolis

De Amerikaanse hoogleraar Soja maakt deze kritiek concreter: ’Vergeet de Randstad! Jullie waren met je Randstadconcept destijds misschien te vroeg, want pas de afgelopen decennia zien we overal steden met meerdere kernen opkomen: de zogeheten polynucleaire metropolen. Maar de Randstad heeft nooit als metropool gefunctioneerd, en is nu met zijn zes miljoen inwoners te klein om nog op wereldschaal te kunnen concurreren.’

Soja pleit voor beleid op het niveau van wat de laaglandmetropool of europolis mag heten, het urbane gebied dat zich vanuit West-Nederland via Antwerpen en Brussel zuidwaarts uitstrekt tot in Lille, en oostwaarts tot en met het Ruhrgebied. ‘In dit hele gebied is verstedelijking en verknoping gaande’, aldus de Amerikaan. ‘En misschien moet je de regio Luxemburg-Saarland-Lotharingen er ook nog wel bij trekken. Luxemburg gaat als groeiend financieel centrum de concurrentiekracht van Amsterdam wegzuigen.’

Cosmetisch

Ook de bevindingen van de Schotse onderzoeker Iain Reid, dat restauratie en gentrification (vernieuwing en opwaardering) van oude binnensteden vaak slechts een cosmetische oplossing is, krijgen bijval. Soja: ‘Het aantrekken van de creatieve sector en van toerisme versterkt de kloof tussen arm en rijk. Weet je wíe pas echt creatief zijn? De mensen die op een dollar per dag overleven.’

Betsky: ‘Gentrification verwoest de volkscultuur. Arbeiders kunnen niks met de flitsende cultuur van de megacities, het biedt hen geen identiteit.’ Verdeeld zijn de wetenschappers over het congresthema duurzaamheid. Zo pleit de oprichter van het innovatieve ontwerpplatform Doors of perception, John Thackara, voor een virtuele bouwstop (‘ga eerst eens al je leegstaande gebouwen hergebruiken’), de introductie van permacultuur (kleinschalige tuinbouw zonder vervuiling) en verlaging van het consumptieniveau. De Wageningse landbouwkundige Peter Smeets ziet het anders. Hij is van mening dat moderne agroparken en intelligente agro-logistieke netwerken het antwoord zijn op ecologische roofbouw en het energievraagstuk.

Gebrek aan democratie in metropolen

De Vlaamse sociaal geograaf Erik Swyngedouw en de Chileense stedenbouwkundige Marisa Carmona, verbonden aan respectievelijk de universiteiten van Manchester en Delft, luidden op het Megacities-congres ieder afzonderlijk de noodklok over het gebrek aan democratie in metropolen. De verschuiving van langetermijnplannen naar losse gebiedsprojecten in metropolitane regio’s, én de opmars aan publiek-private samenwerking (PPS) zou de burgers steeds verder buitenspel zetten. Swyngedouw: ‘PPS-contracten hebben een woud aan nieuwe, oncontroleerbare organisaties voortgebracht. Organisaties van de bestuurlijke en commerciële elite, die daarbinnen hun gang gaan. En intussen mogen mijn Turkse buurman en ik niet eens stemmen.’