Provincies willen hulp van het rijk tegen luchtvervuiling

Het gaat goed met de luchtvervuiling in Nederland. Toen in het eerste jaar van de coronopandemie, in 2020, de hoeveelheid stikstofoxiden in de lucht een historisch laagtepunt bereikten, leek dat vooral te maken te hebben met de lock-downs. Maar ook na corona bleef de concentratie van stikstofoxiden dalen. Hetzelfde geldt voor de verschillende soorten fijnstof, aldus recente cijfers van onder andere het Planbureau voor de Leefomgeving. Toch is het daar nog niet mee gedaan.

Provincies en gemeenten bereidden zich namelijk voor op de nog strengere normen die Nederland in 2030 moet halen. Eind vorig jaar stemden de lidstaten in met een nieuwe Luchtkwaliteitsrichtlijn, die uiterlijk in 2026 nationaal beleid moet zijn.

In een nieuwe position paper die het Interprovinciaal Overleg (IPO) donderdag heeft gepubliceerd, roept de koepel het rijk op: zorg voor voldoende geld, kom te hulp als woningbouwprojecten in de knel dreigen te komen, en kom tot een ‘nationaal samenwerkingsprogramma luchtkwaliteit’ dat niet langer vrijwillig is maar juridisch bindend. De vernieuwde Luchtkwaliteitsrichtlijn stelt namelijk striktere eisen aan stikstofoxiden, twee soorten fijnstof en ozon.

Optimistisch

Fijnstof wordt gemeten in twee waarden: PM2,5 en PM10. Oftewel: particulate matter kleiner dan 2,5 microgram, en particulate matter kleiner dan 10 microgram. (Een microgram is een miljoenste deel van een gram.) De nieuwe Luchtkwaliteitsrichtlijn wil dat PM2,5 teruggaat van de huidige grenswaarde van 25 microgram per kubieke meter naar 10 microgram, en PM10 van de huidige 40 naar 20 micogram per kubieke meter. De grenswaarde voor stikstofoxiden gaat terug van 40 naar 20 microgram per kubieke meter.

Het IPO wil van het rijk weten hoe haalbaar dat is. Momenteel rondt het RIVM een onderzoek hiernaar af, nadat het onderzoeksinstituut in april 2023 een eerste prognose deed. Destijds was het RIVM optimistisch. Uit eigen berekeningen bleek toen ‘dat in 98 procent van Nederland de nieuwe normen voor de luchtkwaliteit in 2030 met bestaande beleidsmaatregelen kunnen worden gehaald.’

Schone Lucht Akkoord

Dan blijft nog 2 procent van Nederland over: het gaat hier om omgevingen met grote industrie en/of veel verkeer, zoals Schiphol, de IJmond, de Maasvlakte en langse drukke wegen. Een belangrijke reden dat Nederland er goed voorstaat met oog op de nieuwe Europese doelen, is het vrijwillige Schone Lucht Akkoord dat tijdens kabinet-Rutte III, in 2020, op papier kwam te staan en gaandeweg ondertekend is door alle provincies en 106 gemeenten.

Dat akkoord ging al vanaf het begin uit van normen uit 2005 van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), waarvan de fijnstofeisen toen al zo scherp waren als de nieuwe Europese Luchtkwaliteitsrichtlijn nu pas. De grenswaarde voor stikstofoxide ligt in dit akkoord wel hoger. Toch voorspelde het RIVM in april 2023 dat met uitvoering van het Schone Lucht Akkoord ook wat deze vervuiling betreft in heel Nederland de nieuwe Europese norm wordt gehaald.

Woningbouw

Voor de woningbouw lijken er ook niet veel donkere wolken aan de horizon. Het rijk liet adviesbureau Deloitte vorig jaar een snelle analyse doen. Zo'n drie procent van de uiterlijk in 2030 geplande woningen kan eventueel in gevaar komen. ‘Het grootste deel van de wijken die op of boven de nieuwe grenswaarden liggen in 2030, bevindt zich op en rondom industrieterreinen, met name nabij IJmond, Rijnmond, Maasvlakte en Schiphol’, aldus de onderzoekers.

Ozon

Tot slot verandert de Europese grenswaarde voor ozon niet, die blijft op 120 microgram per kubieke meter. Wel nieuw is dat deze waarde vanaf 2030 maar op 18 dagen per jaar overschreden mag worden, iets wat tussen 2020 en 2022 juist het Nederlandse gemiddelde was, zo meldde het RIVM. Het aantal overschrijdingen kan toenemen met warmer weer, met name in Zuid-Nederland.

Ozon ontstaat in de lucht als gevolg van een chemische reactie van stikstofoxiden met andere stoffen, een proces dat wordt beïnvloed door zonlicht.

De historische lijn

Hieronder volgen vier grafieken van het Compendium voor de Leefomgeving die de historische vervuiling door stikstofoxiden, fijnstof en ozon tonen. De donkere stippellijn is de oude Europese grenswaarde, die nu wordt vervangen.