Echte oplossingen om de werkende armen te helpen

In Nederland hebben we het geluk te leven in een welvarend land met een sterke economie en een goed sociaal vangnet. Toch zien we een paradoxale situatie: steeds meer mensen, met name de werkende armen, worstelen met financiële onzekerheid. De inflatie gaat door het dak: dagelijkse boodschappen zijn fors duurder geworden en de energierekening is, ondanks een energieplafond, voor velen onbetaalbaar geworden. Dit artikel werpt het licht op een cruciale groep voor de energietransitie: de werkende armen in Nederland. Hoe kunnen zij óók met verduurzaming bezig zijn? Vier oplossingen om hun situatie structureel te verbeteren.

Wat verstaan we eigenlijk onder deze groep Nederlanders? ‘Werkende armen’ zijn individuen en gezinnen die ondanks hun baan moeite hebben om financieel rond te komen. Ze bevinden zich in een kwetsbare positie. Ze genereren weliswaar inkomen, maar vaak niet genoeg om aan alle basisbehoeften van huisvesting, energie en gezonde voeding te voldoen. Ze verdienen vaak teveel om voor een sociale huurwoning en diverse toeslagen in aanmerking te komen. En zijn een onevenredig deel (soms bijna alles) van hun inkomen kwijt aan de basisbehoeften. Hoewel Nederland een hoog gemiddeld inkomen heeft, is er een groeiende kloof tussen rijk en arm. De werkende armen komen steeds meer onder druk te staan. Deze groeiende groep is niet bezig met verduurzamen: zij proberen het hoofd boven water te houden, eten op tafel te krijgen en de kinderen een fatsoenlijk leven te geven.

Energiearmoede ontstaat wanneer een huishouden een onevenredig groot deel van het inkomen uitgeeft aan de energierekening. Ze komen hierdoor in een voortdurende cyclus van financiële stress. Werkende armen lopen een verhoogd risico op energiearmoede omdat zij vaak in oudere, slecht geïsoleerde woningen wonen. Met als gevolg: een hoge energierekening wat bijdraagt aan hun financiële problemen. Daarnaast beschikken ze niet over de middelen om het tij te keren. Bijvoorbeeld door hun woning te isoleren.

Het is aan de ene kant belangrijk dat de energietransitie niet leidt tot verdere ongelijkheid en aan de andere kant dat deze groep Nederlanders mee wil én kan doen. De afgesproken klimaatdoelen worden anders onhaalbaar en werkende armen worden letterlijk het kind van de rekening. Veel gemeenten werken hard aan dit thema. Doelen hiervan zijn:

1. Gezondheid en Welzijn: Betere isolatie en efficiënter energiegebruik resulteren in lagere energiekosten. Dit heeft niet alleen een positieve impact op de financiën, maar ook op de gezondheid en het welzijn van deze huishoudens.
2. Klimaat en Duurzaamheid: In 2030 moeten 1,5 miljoen woningen verduurzaamd zijn, wat bijdraagt aan de CO2-doelen van 2030 en uiteindelijk 2050. Werkende armen hebben vaak niet de middelen om te investeren in duurzaamheidsmaatregelen. Door gerichte ondersteuning en financiële prikkels kunnen ze worden aangemoedigd om hun levensstijl te verduurzamen.
3. Economie en werkgelegenheid: Investeringen in het verbeteren en verduurzamen van woningen geven de bouw- en installatiebranche een prikkel. Ook creëert duurzame en  lokale energie extra banen. De werkende armen kunnen hiervan profiteren.

Zo helpen we de werkende armen echt

Het creëren van gelijke kansen in de energietransitie vereist een grootse gecoördineerde inspanning op meerdere niveaus. Overheidsbeleid, bedrijfsinitiatieven en maatschappelijke betrokkenheid moeten hand in hand gaan. Om de werkende armen te bereiken en echt te helpen hebben we iets revolutionairs nodig. De huidige aanpak is te ingewikkeld en vraagt onnodig veel inspanning van burgers. De volgende 4 oplossingen zijn er al in het klein, maar zijn een kans als we het groot weten aan te pakken.

1. Recht op isolatie. De eerste is ook direct de belangrijkste. Via het recht op isolatie hebben we het niet meer over ingewikkelde adviezen, offertes, subsidies en financiering. Ieder huis heeft recht op een minimaal isolatieniveau en kan dat via dit recht ‘gewoon’ krijgen. Dit neemt de grootste drempel voor huiseigenaren ook direct weg, want hiermee is het ‘gedoe’ voor de burger minimaal. Achter de schermen regelen overheden en bedrijven de financiën maar.
2. Professionele Isolatiefixers: de tweede oplossing richt zich op professionele ondersteuning. Stuur isolatieploegen langs om woningen naar de standaard voor woningisolatie te brengen, zoals recent op kleine schaal in enkele gemeenten in de Provincie Utrecht is gebeurt. Dus niet alleen voor tochtstrips of een energiezuinige douchekop, maar ook voor de grotere maatregelen. Zoek uit waar de werkende armen wonen en begin daar! Pak daarna ook door bij andere doelgroepen. Pak het werk grootschalig en gepland aan, zodat bedrijven gestimuleerd worden om te investeren!
3. Isolatievoucher. Daar waar isolatieploegen (nog) niet ingezet kunnen worden vormt de ‘isolatievoucher’ een goede oplossing. Dit idee van o.a. de Consumentenbond en de Nederlandse Vereniging van Duurzame Energie is laagdrempelig en kan gericht worden op een specifieke doelgroep en/of woningtype. De vouchers zijn in te leveren bij vooraf geselecteerde isolatiebedrijven en/of door de gemeenten in te richten uitgiftepunten (isolatiehubs – zie punt 4).  Het ECB berekende dat met een ‘isolatievoucher’ van 2000 euro per huishouden jaarlijks 104.000 woningen kunnen worden verduurzaamd door professionele bedrijven.
4. Isolatiehubs: Vanuit deze informatie- & uitgiftepunten kunnen de huiseigenaren geholpen worden met kwalitatief goed isolatiemateriaal tegen een scherpe prijs, instructies en klushulp om die isolatieklussen zelf te klaren en andere adviezen die benodigd zijn bij de isolatieaanpak van een woning. Per gemeente kan een isolatiehub ingericht worden die de lokale huiseigenaren ondersteunen. Ook kan hier een deel van de isolatievoucher ingewisseld worden voor materialen. Veel huiseigenaren klussen graag en zo doen we tegelijk iets aan het te kort aan handjes.

Conclusie

De energietransitie raakt alle inwoners en kan niet zonder de sterke betrokkenheid van iedereen: vermogend en minder vermogend. De groeiende kloof tussen deze groepen is een serieuze bedreiging die de transitie serieus in de weg gaat zitten. Technisch kan er al veel en gaat er snel veel meer komen. Maar zonder sociale aanpak lopen we vast. Het creëren van gelijke kansen in de energietransitie vereist een doordringende en grootschalige aanpak en de inzet van diverse belanghebbenden om ervoor te zorgen dat niemand achterblijft in de overgang naar een duurzame energietoekomst.

Bovenstaande vier ideeën geven inspiratie om tot concrete maatregelen te komen die de werkende armen écht helpen, zonder een lange zoektocht naar subsidies of andere ondersteuning. Maar dit heeft alleen effect bij een grootschalige aanpak.

Versterk de bovenstaande initiatieven door langdurig en met aansprekende voorbeelden te communiceren over het positieve effect op het dagelijkse leven en de portemonnee: een lagere energierekening, gezondere leefomstandigheden en toegankelijke ondersteuning bij de verduurzaming van je woning. Onze overheid heeft hierin een leidende en coördinerende rol.